بهارˇ وؤسیسه لشکر

حسین طوافی در شعرهای بلند گیلکی‌ش، بلاهایی سر این زبان می‌آورد که گاهی موجب خشم و گاهی تعجب شاعران سنتی‌تر گیلکی‌سرا می‌شود. اما همین زبان دشوار، دارد به کمک تخیل در شعر گیلکی می‌آید. خواننده‌ی شعر را مجبور می‌کند که با زبان شعر گلاویز شود. البته دنیای شعری حسین طوافی با تاریخ به یغمارفته‌ی گیلکان گره خورده و شاید وفور کلمه‌های آرکائیک و اصطلاح‌های نظامی و ارتشی کهن در دو شعر بلند اخیرش (همین شعر و شعر «اوشان دکشه دپیچسته جان») ریشه در همین آبشخور داشته باشد. اما به هر حال، نباید از کنار سختی این شعرها به سادگی گذشت. این شعرها دیگر برای علاقمندان به گیلان‌شناسی و ثبت و ضبط کنندگان واژه که به اشتباه شاعر یا خواننده‌ی شعر شده‌اند چیز دندان‌گیری ندارد. چون حسین طوافی بازیگوشی‌ها و ابداع‌های خودش را بر سر زبان می‌آورد. این بلایی‌ست که شاعر بر سر زبان می‌آورد.

حسین طوافی

آوانگاره:

امی نتاج
ببئه دارؤنن
و زمت
امی پیلˇمأرؤن
کو کارکیا ببئه دسˇ جی
تیتی بودیم
کی امی دس
دارهꞌ؟

1
بهار
هنده رادکئنه
اینˇ پیرأن
واز
اینˇ تیتی‌ئن
چایمای‌باز
بازین دومارته
اسواشور
کوچه‌نˇ مئن رادکئنه
اینˇ قصه
دراز

خلاورؤنˇ حرفه
جه دئبار سالؤن
بشتؤسه دأنیم
اوشؤنˇ جیجأکی جی
امی نتاج گول گود
رادکتیم کوچه خیابؤن
هرای بو هرای
وارش خو تولˇ گیسه واگود
امی رامته‌‌ن
اونˇ تیلˇ تاتیارˇ گبؤنأجی
کؤره گیت
زمت
جؤنأگیت

هیسه
بئیس تأ بگؤم
بهار کی رادکئه
کسؤنˇ ونگاونگه
فلسفه پوشت
پستایی نئنیم
بدأ خئلی راحت تئه بگؤم
روخؤنه‌ن فگردسن
تاتایی‌ئن
اویر شبؤنˇ ایسنکس نین

بدأ تئه بگؤم
توقاکسؤن
سمنتی اسبؤنˇ تک نشینن
سیفید کاغذؤنه هچی ورق زئنیم

بدأ تئه بگؤم
می دیل خئلی خأنه یکته شؤ
یکته دئباری سایه مورسؤن
پرأگیرم

امی ورخه
بهارˇ رادکته اسواشورˇ پوشت
او زمت کی دئه جوؤن نیم…

2
بهارˇ وؤسیسه لشکرˇ أمه
خؤنه وگردسم
«خؤن احمد»ˇ کیاور
می دسؤنˇ مئن هیستأبؤ
اسواشور
رادکته
خلاورؤن
کوچه هرای-هرایˇ مئن گومأبؤن
غرقابوئن
«امیره‌»ن
بمردن
«غریب‌شا»
یکته میرسی رؤجا مئن
خو آخری خؤبه بده
اینی!
دیوار، تیراجینأبؤ

دئباری سایه
رسترؤنˇ اورارساله خؤأ جی
خو تالمه ویگینه
دیوار به دیوار شنه
خلاورؤنˇ سالوک
خو قبرˇ مئن
دپرکنه
اینˇ جؤنˇ دپرک
ولگؤنه پادنگ زئنه کی:
بکالین!
بکالین!

ای اسواشورˇ مئن
چی شئرؤن
کی بنویشته نبنه!

3
دارؤنˇ نؤمه کی پورسنم
خندهꞌ سرأگینن
ندؤنم
شاید می نقش ای بازی مئن
او مأسکه بو
کی خو بمرده خؤبؤن‌ئبه
خنجر ویگیت
او آخری کس
کی بمرده
هیستˇ جخترأدأ کیاورؤنˇ مئن

4
گب دأنم
«کؤرساکؤف»ˇ «شهرزاد»ˇ چیچینی‌ئنˇ امه
دارؤنˇ پیرأن‌بکنده اوخؤنˇ امه-
و تاریخˇ فلسفه امه
کی امی سرأجی دوارسه

هیسه
کوچه اسواشور
خو تولˇ قصهꞌ
بگؤ یا نگؤ
مئبه فرقی ندأنه
أمی سرأشؤ زمته
سرأگیته‌دریم…

هیسه مو واستی گب بزنم؟

————————-
توضیح برخی واژگان به ترتیب آمدن در شعر
وؤسیسه: در لغت یعنی درب و داغان. برای موجودات جاندار شکست‌خورده.
آوانگاره: مقدمات. پیش‌نیازها.
نتاج: نیاکان
کارکیا: پادشاه. نام پادشاهان سلسله‌ی کیایی در گیلان.
چایمای‌باز: از چایمای‌بازی گرفته شده: معاشقه با نگاه. زبان اشاره. به اشاره و نگاه حرف زدن.
أسواشور: سیلاب.
خلاوَر: جنگاور
دئبار: کهن. خیلی قدیم.
جیجأکی: زخمی. (جیجا: زخم)
تول: بلند. طولانی.
تیل: گل‌آلود.
تاتیار: آرام.
کؤره گیت: هدفمند می‌شد. (از ترکیب «سرکؤره گیفتن»)
پستایی: ذخیره.
خؤن احمد: خان احمد خان دوم، آخرین پادشاه سلسله‌ی کیاییان گیلان که پس از او (در سال ۹۹۹ ه.ق.) گیلان به املاک خاصه‌ی شاه عباس صفوی در آمد و به طور کامل جزئی از ایران شد.
کیاور: کوشک. قلعه.
أمیره: عنوان پادشاهان محلی بیه‌پس.
غریب شا: آخرین نجیب‌زاده‌ی گیلانی که بر علیه صفویه برخاست اما پس از سرکوب قیامش، به دستور شاه صفی در میدان نقش جهان اصفهان به شکل وحشیانه و غیر انسانی کشته شد.
رستر: داروغه. گزمه.
تالم: فانوس.
سالوک: فرمانده.
ماسکه: تلخک.


دیدگاه‌ها

9 پاسخ به “بهارˇ وؤسیسه لشکر”

  1. حسین امینی سودکلایی

    سلام بر امین حسن پور. از تلاش های شما در شناساندن فرهنگ و زبان گیلکی تشکر می کنم. فقط به خدمت شما عرض کنم که «پس از خان احمد گیلان به اشغال صفویان در آمد و جزئی از ایران شد.» سخنی غیر دقیق است. گیلان هم پیش از خان احمد و هم در زمان او جزئی از ایران بود که با فشارهای صفویه تصمیم گرفت ایالت عثمانی بشود، ولی در نهایت موفق نشد. در ممالک محروسۀ ایران زمان صفویه سه شیوۀ ادارۀ ایالات داشته ایم: 1- مملکت: یعنی آن ناحیه یک حکومت خودمختار محلی دارد که طبق عادت در امور داخلی خود مستقل عمل می کند، ولی در نهایت تابع پادشاه ایران و ایالتی از کشور ایران می باشد. مثل مازندران، گیلان، گرجستان، که حکومت محلی متعهد می شود که فلان قدر مالیات بدهد 2- خالصه: مناطقی که مستقیماً توسط دولت مرکزی اداره می شوند و مالیات شان را دیوان دولت مرکزی ضبط می کند. 3- خاصّه: مناطقی که توسط غلامان درباری اداره می شدند و مالیات شان مستقیماً به جیب پادشاه می رفت. یعنی دولت در آن دخلی نداشت. گیلان و مازندران که مملکت بودند؛ در زمان شاه عباس با دو درجه تنزل تبدیل به زمین های خاصّه شدند. البته این پروژه در زمان شاه اسماعیل کلید خورده بود که در زمان عباس به بار نشست. بنابرین گیلان و مازندران جزو ایران نشدند بلکه جزو ایران بودند اما جزو حکومت مرکزی نبودند که در نهایت به حکوت مرکزی و به سیستم دربار ـ نه دولت ـ ملحق شدند. بنابرین اگر در منابع تاریخی می خوانید، که سپاهیان ایران و مازندران با هم جنگیدند؛ کاملاً درست می خوانید اما این به معنی جنگ کشور ایران با کشورهای گیلان و مازندران نیست بلکه جنگ حکومت مرکزی با حکومت محلی و جنگ قزلباش با سپاه بومی است.

    1. حسین امینی سودکلایی؛
      ممنونم از توضیحات. البته منظور من پیش از صفویه و پس از آن بود و توضیحات شما مربوط به دوران صفویه و پیش از حمله‌ی شاه عباس و پس از آن است. اما در هر حال، عبارت من نادرست بود. همین حالا اصلاح می‌کنم.

  2. حسین امینی سودکلایی

    درود بر شما. امیدوارم روزی با هم دیدار و گفت و گو کنیم و اطلاعات مان را روی هم بریزیم تا بتوانیم در زمینۀ تاریخ و زبان و فرهنگ گیلکان تولید علم کنیم. چون در این زمینه تقریباً هیچ جریانی در داخل و خارج وجود ندارد و کتاب ها و مقالاتی که وجود دارند یا خیلی قدیمی و بی بهره از متدهای نوین اند یا کاملاً گمراه کننده اند و کتاب هایی که واقعاً از متدهای نوین علم تاریخ بهره برده اند مثل کار یک خانم ژاپنی به نام یوکاکو گوتو ـ که به آلمانی نوشته و دکتر منصور صفت گل استاد تمام دانشگاه تهران و بهترین و پیشروترین صفویه شناس حال حاضر جهان و رئیس آتی گروه تاریخ دانشگاه تهران آن را تأیید علمی کرده و به آقای نورزاد یک مازندرانی استاد زبان آلمانی دانشگاه تهران سفارش کرده آن را ترجمه کند ـ در مازندران از پشتیبانی مالی برخوردار نمی شوند تا کتاب کسانی چاپ شود که یک نفره و دو نفره کل تاریخ مازندران را از اول تا آخر در تمام زمینه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی می نویسند و اسم در می کنند!!!! که یقیناً کتاب سازی محسوب می شود و یک بینش سحطی گمراه کننده به مردم می دهد. چون استادان ژرف نگر تاریخ جز در زمینۀ تخصصی خود اظهار نظر تخصصی نمی کنند. چون می دانند نمی توان به این سادگی ادعای تولید علم کرد. اما روی شما که هم بسیار علاقه مندید هم پشتکار بسیاری دارید می توان حساب کرد. در زمینۀ زبان، من روی گلکی خودمان و نواحی مجاور کار را پیش بردم و منتظرم تا با گیلیکی شما بررسی تطبیقی کنیم. دربارۀ گیلان و مازندران پیش از صفویه هم باید با هم گفت و گو کنیم تا این مباحث مبهم اندکی روشن گردد. مثلاً گیلان و مازندران در دورۀ ساسانیان کشور نبودند و طبق کتیبۀ کعبۀ زردشت و تکمیل آن با منابع محلی دورۀ اسلامی در زمان شاپور یکم ساسانی گیلان از پادشخوار جدا شد و بهرام پسر شاپور گیلان شاه نامیده شد یعنی گیلان حتی حکومت محلی خود را از دست داد و باقیماندۀ پادشخوار یعنی تبرستان حکومت محلی خود را حفظ کرد تا در زمان کیوس پسر قباد آن هم از میان رفت و مازندران و گیلان زمان ساسانیان هرگز کشور نبودند و سندی هم در گیلان و مازندران پیدا نشده که خلاف این را نشان بدهد و البته شاید بتوان گفت مواردی هم بوده که اینها کشور مستقل می شدند: جنت عدن است گویی کشور مازندران/ در حریم حرمت اسپهبد اسپهبدان؛ هم چنان که زمان هایی حتی حکومت محلی خود را از دست می دادند مثل تبرستان زمان امیراسماعیل سامانی یا گیلان زمان شاپور یکم اما اکثر موارد حکومت محلی با اختیارات فراوان و تابع کشور ایران یا کشور خلافت اسلامی داشتند. این بحث های جالب حتماًٌ باید انجام بشود تا مزان استقلال و خودبنیادی بودن یا نبودن آن استقلال در تاریخ گیلان و مازندران مشخص بشود. لازم به ذکر است که صرف استقلال موجب کشور بودن نمی شود در دورۀ معاصر اسکاتلند با این همه اختیارات از دولت و نظام آموزشی جدا و رفراندوم و مجلس و حتی تیم ملی جدا که بالاتر از اختیارات فدارلی است هنوز یک کشور محسوب نمی شود و در دورۀ کهن هم حتی ندادن مالیات موجب کشور بودن نیست چنانکه یکی از یاران داریوش این مزیت را داشت که در قلمروش مالیات ندهد اما کشور مستقل نبود چون سکه به نام داریوش می زد؛ در واقع بحث سکه، خطبه و قراردادهای خارجی بیسار مهم اند هم چنین زمانی که گیلان و مازندران خودشان چندپاره اند ولو تابع هیچ جا هم نباشند نمی توان از کشور واحد گیلان یا مازندران سخن گفت و باید از دوره های آشوب در گیلان و مازندران یا اتحادیۀ حاکمان محلی سخن گفت… از مصاحبت با شما لذت می برم، به امید دیدار.

  3. xojir6

    (Creativity is intelligence having fun. (Albert Einstein

  4. منتظر تبادل اطلاعات حسین و امین عزیز هستیم

    1. منم خیلی مایلم به ورود به این حوزه. اما این روزها و ماه‌ها به شدت درگیر حجم زیادی از کارهای نکرده و چیزهای نخوانده هستم.

  5. راستی رستره دوبار بنویشتی ;)

    1. الؤن چاکؤنم.

  6. سلام
    واقعا جالب و باحاله
    و جای تشویق داره
    من ی پیشنهاد داشتم:
    اینکه شاعر فایل صوتی شعرش رو بذاره با صدای خودش
    نه اینکه گیلکی ما خوب نباشه هااااااااا…..نه ه ه ه ه ه ه ه ….
    اما حداقل اندکی بفهمیم شعر چی میگه
    تا مث سکسکه گرفته ها نخونیم شعرو… حیفه
    .
    .
    .
    حداقل آمو کوشته گیلکونه وسر ;)))))

    زهرا
    شرق گیلان زمیـن – امـلـش