بي حؤرمت پیر ٚزنأک

توضيح کوتاهی دربارهٔ اين داستان: داستان کوتاه بي حؤرمت پيرزناک (Die unwürdige Greisin) اولین بار در سال ۱۹۴۹ در مجموعهٔ قصه های تقویم (Kalendergeschichten) چاپ شد. قصه ای که البته برشت ده سال پيشتر آن را در تبعيد نوشته بود. برخی بر این باورند که اين قصه برای صدمين تولد کارولین برشت، مادربزرگ برتولت برشت نوشته شده است. ساختار زبان و نثر اين قصه جوری است که مناسب چاپ در کتابهای مدارس باشد و به همين دليل ساده و قابل فهم است. اين قصه بعدها در دههٔ هفتاد ميلادی با اوج گرفتن جنبش مبارزات زنان دوباره معروف شد و حتی فيلمی هم بر اساس اين قصه ساخته شده است.
اما آنچه اين قصه را از نظر تکنيک روایت مهم ميکند، اين است که قصه هيچ گره داستانی يا نقطهٔ اوج روایی نداشته و راوی نويسنده (دانای کل) در روايت غايب است. راوی اين قصه، نوهٔ پیرزن است که بدون درگیری مستقيم با ماجرا، با لحنی شوخ و کنجکاو، تنها از طريق مرور نامه های رد و بدل شده بين پدر و عمو و چيزهایی که از اینان شنيده، به روایت دو مرحله از زندگی مادربزرگش می پردازد.
ديدگاه جامعه گرای برتولت برشت در اين قصه اثرخودش را گذاشته و اين فقط در حد اشاره به روابط مادربزرگ با سوسيال دموکرات ها (آن زمان هنوز سوسیال دموکراسی به معنی سازش با سرمايه و چشم دوختن به مجلس و کابينهٔ دولت بورژوایی نبود.) باقی نمانده؛ بلکه قصه اساسا در نقد و هجو نقشهای تعريف شدهٔ جنسيتی برای زنان (به عنوان مادر، دختر، همسر و…) و انتظارات عرفی جامعه از انسان سالمند شکل گرفته و از طرف ديگر به نقد مفهوم مالکيت خصوصی ميپردازد و اينکه در جامعهٔ بورژوایی، حرمت و ارزش انسانها چگونه و بر چه اساسی تعيين ميشود و اين معيارها چه نسبتی با رضايتمندی و سرخوشی واقعی انسانها دارند. حتی نوهٔ پیرزن (راوی) هم از آغاز تا پايان قصه در حال دگردیسی است و به نظر می رسد هرچه به پايان قصه نزديک ميشويم، نوه با مادربزرگ همدلتر شده و در واقع او نيز همچون مادربزرگش، مدرن ميشود.
این قصه پیشتر در بهار ۱۳۸۶ در ضمیمهٔ شمارهٔ ۹۹ مجلهٔ گیله وا (ویژهٔ ادبيات داستانی گیلکی) چاپ شده بود که دوباره با ویرایش دقيقتر و بهتر تقدیم خوانندگان وبلاگ ورگ ميشود.

بنویشتکس: برتؤلت برشت
ترجۊمه: ساسان ورتوان

مي پیل ٚ مار هفتاد ؤ دۊ سال دأشتي کي مي پيله آقاجان بمرد. مي پيله آقاجان کي مي پئر ٚ پئر بۊ، آلمان ٚ جۊنۊب ٚ مياني، ايتا کۊچي شهر ٚ ميان، چاپخانه دار بۊ ؤ تا اۊ رۊز کي زنده بۊ دۊ تا شاگرد ٚ مرأ اۊ چاپخانه ميان مشغۊل بۊ.
ايتا پيله قديمي خانه داشتيد کي مي پيله مار صۊب ٚ جا کي ويريشتي تا شب هۊ خانه ميان واچرخ خؤردي. چن تا زای خؤدش دأشتي کي هيچ، مرد ٚ شاگردان ٚ زحمتم اۊن ٚ کۊل دکفته بۊ. ايتا خاش ٚ زنای بۊ کي جه لاغري اۊن ٚ چۊمان چيچير ٚ چۊمان ٚ مانستن بيرۊن وؤشته بيد. هر زحمت ٚ مرأ کي بۊ، اۊ کؤهنه خانه ميان خۊ چن تا زاکان’ پيللأکۊده ؤ اۊ چن تا زاکان ٚ جا، دۊ تا کؤران روانه بۊبؤستيد آمريکا ؤ دۊ تا رئکان ني اۊ شهر ٚ جا بۊشؤييد. هأچين اۊن ٚ کۊچي ری اؤيا بئسأ کي هميشک ناخۊش أوال بۊ ؤ تنسالمي نأشتي. خۊ پئر ٚ أمرأ چاپخانه ايسأبۊ، اؤيا کار کۊدي ؤ هؤيا زن بيگيفته بۊ ؤ چن تا زاکم دأشتي. هأن ٚ واستي بۊ کي مي پيله آقاجان ٚ بمرده پسي، مي پيله مار تنها بمانسته بۊ.
زاکان ٚ حواس پرت بۊ، فکر ؤ خيال کۊديد کي أمي مار’ چي بۊکۊنيم! اۊن’ گۊفتيد بيا أمي ورجا. کۊچي تا کي هۊ شهر ٚ ميان زندگي کۊدي خۊ مار’ بۊگؤفته کي من مي بار ٚکۊچ’ اۊسانم أيم تي خانه کي تۊ تنها نيبي. ولي مي پيله مار هيچکس ٚ گب’ گۊش ندأيي ؤ فقط گۊفتي: هرکس ٚ دس أگه فأرسه، مرأ فندره.
چاپخانه’ کي بۊفرؤخته، هيچ چي أن ٚ دس’ نيگيفت بلکي قرض ؤ قؤلم بمانسته أن ٚ کۊل. زاکان دايم اۊن ٚ ره نيويشتيد کي تۊ نتاني هأتؤ تا آخر ٚ تي عؤمر، تسک ٚ تنا زندگي بکۊني. زاکان وختي دئيد کي أشان ٚ مار اصلا أشان’ محل ننه، اۊن ٚ ره مايانه پۊل اۊسه کۊديد.
کۊچي برار بنا بۊ کي خۊشان ٚ مار ٚ أحوال ٚ جا خۊ برابر خاخۊران’ واخبرأکۊنه تا اۊشان بدأنيد اؤيا چي گۊذشتأندره.
أ جريانات ٚ جا، دۊ سالي بۊگۊذشت. مي پيله مار ني بمرد. اۊ رۊز کي مي پيله مار’ دفنأکۊديم، بۊگۊبيشتاوي مي پئر ؤ مي کۊچي عمۊ ميان عوض دکش بۊبؤسته ؤ هۊ زمات مي عمۊ، مي پئر ٚ ره نامه ياني نيويشتي کي تازه من بفأمستم أ دۊ سال اؤيا چي بۊگۊذشت!
أتؤ کي مألۊم بۊ، مي عمۊ مي پيله مار ٚ جا خئلي ديلخؤر بۊ. چره کي اۊن’ خۊ ورجا راه ندأ. أن ٚ پئر ٚ خانه، اۊ پيله خانه، اۊن همه خالي اۊتاق ٚ أمرأ؛ با أ حيساب کي مي کۊج ٚ عمۊ چار تا زاک ٚ مرأ ايتا کۊچي خانه ميان زندگي کۊدي.
جريان خالي أن نبۊ. چره کي مي پيله مار مي عمۊی’ خۊ ورجا راه ندأ کي هيچ، بلکي اصلا نخاستي اۊن ٚ مرأ شؤن آمؤن بدأره ؤ فقط يکشنبه يان، اۊن ٚ زاکان’ دعوت کۊدي بخانه ؤ ايتا فينجان قأوه نأيي أشان ٚ جۊلؤ. هأن؛ دئه هيچ چي!
هر سه ما به سه ما، اي وار يا دۊ وار شۊيي خۊ پسر’ دئن، يا کي مؤرببا پختن ٚ زمات، خۊ عرۊس’ ايپچه کۊمک کۊدي. مؤرببا پختن ٚ زمات کي عرۊس فؤرصت پيدا کۊدي، خۊ مرد ٚ مار ٚ مرأ درد ٚديل کۊدي کي أمي خانه أمي ره کۊچيکه ؤ مي زاکان جای ٚ ويشتر خاييد. ولي اۊن اصلا خؤره ننأيي.
ايتا جه اۊ نامه يان ٚ ميان، مي پئر مي عمۊ جا واپرسه بۊ کي مامان الأن چي کۊنه؟ عمۊ بينويشته بۊ: شه سينما!
با بگم کي سي سال پيش (۱۹۱۰) سينما الأن ٚ مانستن نبۊ. ايتا کۊجي اۊتاق، عرق فۊرۊشيان ٚ زيرزمين ٚ ميان بۊ کي اۊن ٚ کثيف ٚ هوا، پۊر بۊ جه پابلۊس دۊد. اؤيا آدم حيسابيان ٚ جا نبۊ. هرکي سينما شۊيي، اۊن ٚ تاريکي واستي شۊيي. هأن ٚ واستي بۊ کي زاکان تأججؤب کۊديد کي چره امي مار شه سينما. بيليط زياد گران نبۊ ولي اۊ دۊرۊن شؤن ؤ اؤيا غذا خؤردن پۊل فيشادن بۊ.
مؤضۊع فقط أن نبۊ کي مي پيله مار خۊ رابطه’ خۊ پسر ٚ أمرأ سردأکۊده بۊ، بلکي فاميلان ؤ آشنايان ٚ مره ني دئه شؤن ؤ آمؤن نۊکۊدي. اۊ شهر ٚ مياني هر بار اۊن ٚ آدمان خۊشان ٚ ره جمعأبؤستيد ؤ کس-کس ٚ أمرأ ايتا فينجان قأوه خؤرديد ؤ نيشتيد ؤ کله گب زئيد، اؤيام نۊشؤيي. درعوض ايتا کفاش’ دئن شۊيي کي فقيران ٚ محل ايتا نأ چندان خۊشنام ٚ کۊچه ميان دۊکان داشتي. اۊن ٚ ورجا نيشتي کي بي سر ؤ پا آدمان اؤيا پاتؤق کۊديد. کفاش، ايتا دۊکاره مردای بۊ کي شهر ٚ ميان هيچ کس اۊن’ تأويل نيگيفتي. ايتا بدنام ؤ ألکؤلي ادم. هر کي بۊ، کسي نبۊ کي أمي پيله مار ٚ هم شأن بۊبؤسته بي.
مي عمۊ، مي پئر ٚ ره بينويشته بۊ کي من خاستيم مامان ٚ أمرأ راجع به أ مؤضۊع گب بزنم ولي مامان اصلا مرأ ولأنشته کي لب وابۊکۊنم.
اي چي بۊ کي مي پئر ٚ ره عجيب بۊ. وختي خاستي قبرستان بشه خۊ پئر ٚ قبر ٚ سر، مي پيله مار بۊگؤفت: من نتانم بأيم، خأيم بشم کار دارم، يازدهؤمي رج، سمت ٚ چپ ٚ جا، سوؤمي قبر. أن’ بۊگؤفت ؤ بۊشؤ.
بعدا مي عمۊ مي پئر’ بۊگؤفت کي مامان اۊ رۊز بۊشؤ بۊ کفاش ٚ ورجا. مي عمۊ گلايه کۊدي، کي من مي زاکان ٚ أرمأ ايتا گۊر ٚخؤله ميان زندگي کۊدأندرم، پئن ساعت در رۊز کار کۊنم، بۊخؤرنيمير پۊل بيرۊن أورم، هسا أشان هيچ چي، مي آسم مرأ کرأ کۊشه، بازۊن مي مار اصلا خؤره ننه. أمي پئر ٚ خانه هۊتؤ خالي نهأ.
مي پئر مۊسافرخانه ميان خؤره ايتا اۊتاق فيگيفت ولي خۊ مار ٚ جا انتظار داشتي کي أن’ دعوت بکۊنه بخانه؛ کاري کي اۊن ٚ مار نۊکۊد؛ اي جۊر برخؤرد کۊدي کي بخياله خانه آدم ٚ جا پۊره ؤ اصلا خالي جيگا ناره اۊن ٚ ره. أشان همه نشان دئي کي مي پيله مار اصلا نخاستي خۊ زاکان ؤ نوه يان ؤ فاميلان ٚ مرأ رابطه بدأره. خۊ زندگي راشي’ عوضأکۊده بۊ ؤ خاستي خۊ رای’ بشه. مي پئر پۊر باذؤق ؤ سليقه يه، خيلي م شۊخ مرامؤ باصفا ايسه. وختي بيده کي مي پيله مار پيشتران ٚ جا ويشتر خؤرؤم ؤ شاده، مي عمۊی’ بۊگؤفته: مامان’ راحت بنه، بدأ هر کاري کي خأيه بۊکۊنه.

اۊن چي خأستي؟
ايتا پئنشمبه رۊز فايکؤن کرايه بۊکۊد ؤ اۊن ٚ أمرأ بۊشؤ دؤر ٚگردش. اۊ زمات کي پيله آقاجان فايکؤن کرايه کۊدي ؤ خۊ نوه يان’ اۊن ٚ أمرأ دؤر ٚگردش بردي، مي پيله مار هيچ وخت أمي أمرأ نامؤيي. خۊ دس’ تکان دأيي کي يأني من نأيم، شۊما بيشيد.
فايکؤن سواري پسي، شۊيي کارلسرؤهه تا اؤيا قطار ٚ أمرأ دۊ ساعت را بۊ؛ اؤيا شۊيي اسب سواري مۊسابقه’ فأندره.
مي عمۊ، مي پئر ٚ ره بينويشته بۊ کي أمي مار تنها نۊشۊيي کارلسرؤهه؛ بلکي ايتا تۊر ٚ کؤر’ خۊ أمره بردي. اۊ کؤر ايتا مۊسافرخانه ميان آشپز ٚ وردسه. هؤيا کي أمي مار اي رۊز در ميان شه غذا خؤره.
أ کؤر أمي مار ٚ زندگي ميان نقش ٚ مؤهممي داشتي. اۊن ٚ ره ايتا کۊلا بيهه بۊ کي اۊن ٚ سر ايتا سۊرخ ٚ گۊل نهأ بۊ. عمۊ گؤفتي: مي دؤختر خۊ غؤسل ٚ تعميد رۊز ٚ ره ايتا دس لباس ناشتي کي دۊکۊنه، بازۊن مي مار اۊ کؤر ٚ ره هندئه خرج کۊدي ؤ اۊن’ خۊ أمرأ بردي کفاش ٚ ورجا. هۊ کفاش کي به اصطلاح سۊسيال دمؤکرات بۊ.
تازه خالي أن نبۊ. مردۊم گۊفتيدي کي أشان دۊ نفر، أمي مار ؤ اۊ کؤر، خۊشان ٚ ره نيشينيدي آشپزخانه ميان شراب خؤريد ؤ ورق بازي کۊنيد.
مي پئر، مي عمۊ نامه يان’ کي خاندي، خۊ سر’ تکان دأيي. نامه ياني کي خالي أمي پيله مار ٚ بي حؤرمتي جا بۊ ؤ أمي ره سرشکستگي.
مي پئر تأريف کۊدي، اؤيا کي ايسأبۊم، مهمانخانه چي مرأ بۊگؤفته بۊ کي خانم ٚ برشت خؤب خؤره گۊذرانئندره!
راسسي-راسسه مي پيله مار خۊ آخر ٚ عؤمري بد زندگي نۊکۊدي. اي رۊز در ميان کي شۊيي بيرۊن غذا خؤردي. اۊ رۊزم کي نۊشۊيي، بخانه خؤره مؤرغانه مرأ غذا چاکۊدي ؤ ايتا پياله شراب ٚ مرأ خؤردي. خانه زندگي’ مؤرتب ؤ تميز دأشتي. بۊشؤ بۊ بانک وام فيگيفته بۊ. همه گؤفتيد کي پۊل’ فدأ اۊ کفاش’، هۊني کي مي پيله مار ٚ بمرده پسي بۊشؤ ايتا شهر ٚ ديگر ٚ ميان ؤ ايتا پيله کفاشي دۊکان خؤره وابۊکۊد.
مي پيله مار خۊ زندگي ميان دۊ نفر بۊ. أولي نفر دتر ؤ زن ؤ مار، دومي نفر خانم ٚ برشت، ايتا تسک ٚ زناک کي دئه هيچ مسۊليتي ناشتي.
اۊن ٚ أولي زندگي هفتاد سال طۊل بکشه ؤ اۊن ٚ دومي زندگي دۊ سال.
خۊ زندگي آخري شيش ما ميان، کاراني کۊدي کي تأججؤبي بۊ. نيصف ٚ شبان ويريشتي، أ شهر ٚ جا تا اۊ شهر پياده رادکفتي شۊيي، هأتؤ خاستي خؤره راحت ببه. ايتا رۊز، کشیش’ کي هر دفأ اۊن ٚ دئن ٚ ره آمؤيي بخانه، دعوت بۊکۊده سينما!
اۊن تنها نبۊ ؤ تنهايي درد’ ناشتي. هميشک خۊ وخت’ اۊ کفاش ٚ مرأ گۊذرانئي. اۊن ٚ ورجام کي شۊيي، اۊنم تنها نبۊ. اۊن ٚ دؤر ٚورم پۊر بۊ جه آدم. اؤيا کي شۊيي، خۊ شرابم خۊ أمرأ بردي.
ايتا پاييز رۊز، زواله وخت، خۊ خاب ٚ اۊتاق ٚ ميان يۊکهؤ بمرد، ولي نأ رختخاب ٚ ميان، بلکي صندلي راحتي سر، درجيک ٚ ورجا. اۊ رۊز، اۊ تۊر ٚ کؤر’ دعوت بۊکۊده بۊ سینما. هأن ٚ واستي اۊ رۊز کي بمرده بۊ، اۊ کؤر اۊن ٚ ورجا ايسأ بۊ. مي پيله مار هفتاد ؤ چار سال داشتي کي بمرد.
مي پيله مار ٚ بمرده پسي، اۊن ٚ جا ايتا عکس بيدئم کي اۊن’ خۊ زاکان ٚ ره بيگيفته بۊ. اۊ عکس ٚ ميان کي مردن ٚ عکس بۊ، تخت ٚ سر درازه نهأ بۊ.