یک اتفاق خوب برای تئاتر گیلکی

امشب نمایش خرس و خواستگار رو دیدم. دو پرده، نوشتهٔ آنتون چخوف که مریم نژاد به زبان گیلکی ترجمه‌ش کرد و محمدحسن معجونی به روی صحنه برد و حتما اعلانش رو در پیشخوان ورگ دیدید.
این نمایش بی‌شک اتفاق مهمی در تئاتر گیلکیه. سالها پیش در لاهیجان تئاتری به زبان گیلکی دیده بودم به نام دوخونکا به کارگردانی اردشیر وزیری و بعدتر اگر اشتباه نکنم تنها تجربهٔ نمایشی به زبان گیلکی، اپرای گیلکی بود که پارسال در رشت به روی صحنه رفت (به خوانندگی مصطفی رحیم‌پور). اون اپرا رو ندیدم که درباره‌ش قضاوت کنم و نظر بدم که چه کیفیتی داشت.
نمایش امشب اما به نظرم خوب بود. چخوف با طنز جذاب و عامه‌پسند نمایشنامه‌هاش و به ریشخند گرفتن ارزشهای حاکم بر جامعهٔ اون زمان روسیه همیشه در سطح بهترین نمایشنامه‌نویسان جهان معرفی می‌شده و ترجمهٔ خوب مریم نژاد تونسته موقعیتهای طنز زبانی دیگری هم به اجرای گیلکی این دو نمایشنامه اضافه کنه.

نمیدونم باید بگم متاسفانه یا خوشبختانه، همزبانهای خودمون در رشت طبق روال رایج (موردی که در ماجرای سعید پورصمیمی و بهزاد عشقی هم پیش اومده بود) از جمله مخالفان اجرای کار به زبان مادریشون بودند و این ابتکار و علاقهٔ مهمان غیرگیلک هنرمند (معجونی) بود که منجر به روی صحنه رفتن این کار شد؛ حتی خبرنگار رشت رویایی همچنان بعد از اجرای کار با تردید از معجونی میپرسه که آیا شما هم قصد داشتید به واسطهٔ اجرای گیلکی، با چخوف شوخی کنید؟ و البته معجونی پاسخی میده که نشون دهندهٔ اشراف و جدیتش در این رابطه ست که امیدوارم برای هنرمندان همزبان ما آموزنده باشه.

سالن نمایش رحمدل مجموعهٔ خاتم‌الانبیا، پر از صدای خنده و لذت تماشاگران بود و این تجربهٔ محشریه. ضمن اینکه به وضوح مشخص بود که سهم بیشتر خندهٔ تماشاگران مربوط به طنز نمایشنامه بود و موارد اندکی بنا به عادت زشت و رایج طبقهٔ متوسط گیلک، خندیدن صرف به زبان گیلکی (مثل خندیدن بعضی به تلفظ کلمهٔ صندوق در زبان گیلکی) و این یک پیروزی برای زبان و تئاتر گیلکی بود. این پیروزی رو به تیم نمایش و همهٔ گیلکها تبریک میگم. مخصوصاً که محمدحسن معجونی در گفتگویی که با رشت رویایی داشت این جملهٔ درخشان رو گفته که “به نظر من باید حیثیتی را که از این زبان رفته است به نحوی بازگرداند.” و الحق که به کمک مترجم خوبش تونسته به زبان گیلکی مردم رو بخندونه بی اینکه مردم به زبان گیلکی بخندن.

این که این همه حرف خندیدن و خندوندن میشه به این دلیله که خود چخوف تاکید زیادی روی کمدی بودن نمایشنامه‌هاش داشته؛ و البته نقطهٔ ضعف اجرای معجونی شاید کمرنگ بودن سویهٔ مهم دیگر کارهای چخوف باشه، یعنی دست گذاشتن روی خصلتهای طبقاتی زمینداران روس و ریشخند باورها و ارزشهای حاکم زمانه. شاید می‌شد چخوف رو در ترجمهٔ گیلکیش به جان ارزشها و باورهای معاصر انداخت تا خندهٔ تماشاگر، تلخی مورد انتقاد قرار گرفتن هم با خودش داشته باشه.

نکتهٔ مهم دیگه این بود که این نمایش هم باز به ما یادآوری میکنه که مشکل فن بیان، مشکل عام تئاتر در استان گیلانه و به زبان نمایش ربطی نداره. درسته که در بخشهایی از نمایش تند حرف زدن و در هم رفتن جملات در واقع ترفندی بود برای خلق موقعیتهای طنز اما منظور من چیزی غیر از این موارده؛ منظورم به طور کلی ضعف بازیگران در بیان و رسایی و بلاغت کلامشونه که حتی گاهی روی لحن هم تاثیر گذاشته.

با این همه، این اتفاق رو دست‌کم نگیریم و اگر هنوز نمایش رو ندیدید، حتما بلیط تهیه کنید و ببینید؛ هرچند بلیطش برای آدمی با وضع من گرونه و هرچند بهتره به جای فروش بلیط اضافه بر ظرفیت و نشاندن بعضی روی صندلی پلاستیکی، به شبهای اجرا اضافه بکنند. چه اشکالی داره اگر اجرای این نمایش خوب تمدید بشه؟ گیلکها همیشه ثابت کردند که عاشق تئاترند و از همه جای استان به رشت اومدن برای تماشا و شاید روزی این نمایش به شهرهای دیگر گیلان و مازندران هم بره.

به شما قول میدم که به زودی در رادیو اینترنتی بیس دئقه گفتگویی با کارگردان و مترجم نمایشنامه داشته باشم. شما هم اگر سوالی یا پیامی دارید بنویسید تا به گوششون برسونم.

پی‌نوشت: این اولین باره که نثر ورگ رو از حالت رسمی به نثر شبیه گفتار تغییر دادم. دارم آزمایش می‌کنم که چقدر این روش ممکنه. بد نیست در این مورد هم نظرتون رو بنویسید.