نيويشتنکسˇ قلمˇ قدˇ قۊربؤن!

به بهانهٔ انتشار کتاب گول‌باهار، مجموعه داستان‌های گیلکی علیرضا بشردوست

 

أمي نتاج
ببئه دارؤنن-
ؤ زمت
أمي پیلˇ مأرؤن
کۊ کارکیا ببئه دسˇ جي
تیتي بۊدیم
کي أمي دس
دأره’؟

(حسین طوافي)

أول أدبيات یا أول علم؟

شمرأني أگه مثلاً فرؤیدˇ کارؤنه پی بگيرين یا جامعه-شناسؤنˇ کارؤنه بۊخؤنين ؤ بأزين داستایوسکي ؤ بالزاکˇ بنويشته’نه بنين ايشؤنˇ ورجه، شاید اينه خۊدتؤن أجي وأپۊرسين کي: أول أدبيات بۊ یا أول علم؟ بأزين کؤکته اؤکته’ پيش دره؟

داستایوسکي خۊ قصه’نˇ آدمؤنه وختي چاکأدبۊ، روانکاوي کتابؤن هلئه در نمأبۊن کي اۊن بنيشه أول اۊشؤنه بۊخؤنه، بأزين برادران کارامازؤف بنويسه. یا هيتؤرأني فلؤبر یا بالزاک جامعه-شناسي ؤ سياسي-اقتصاد نۊخؤنده خۊشؤنˇ زمتˇ کتابؤنه بنويشتن.


آدم هۊ بۊنˇرۊج (روز ازل) أجي، هۊ زمت کي زبؤن وابۊده، (ايسه اينˇ سر بحثه کي آدم چۊتؤ زبؤن وابۊده؛ دين ؤ اؤسطۊره مئن گۊنن خۊدا آدمه زبؤن هأدأ، کلمه’نه اۊنه بامۊته، اۊنه بۊته کي هرچئه چي دۊخؤنه، دۊخؤندنˇ تؤنشه هأدأ آدمه تا آدم بۊتؤنه هرچئه دۊخؤنه؛ هۊتؤ کي گۊنن، کلمه خۊدا ورجه هننأ بۊ، خۊدا کلمه’ هأدأ انسانه. یکته تاريخم دأنيم کي گۊنه آدم اي همه جؤنورؤنˇ مئن کم-کمی دگرسه ؤ بۊتؤنسه أول ايما اشاره یا هۊ بدنˇ زبؤنˇ همرأ، بأزين کم-کمی صدا ؤ خؤندش أجي، سراخره کلمه’نˇ همرأ زبؤن وابکۊنه ؤ زبؤن واگۊدن ؤ زبؤنه کارأگيتن اي هر دۊ ته نقلˇ مئن، دۊ ته چي خۊشˇ مئن دأنه: فکر گۊدن ؤ تاريخ.) دوأريم، أصلˇ گبأجي دۊرأبؤیم؛ آدم هۊ زمت کي زبؤن وابۊده، نقل گۊدنم کم-کمی بامۊته. نقل گۊدن یعني اينکه دئه تي زبؤن هي ألنی پیدا نۊبؤ. نقلˇ مئن تۊ خأ کلمه’نه خدمت بگيري. کلمه’ن فقط تئبه معني ؤ مفهۊم ندأنن. کلمه’ن یکته جامعه مئن، یکته مردۊمˇ مئن أننی-أننی گرأخؤنن ؤ تاريخˇ مئن زنگأبنن ؤ پيش هأنن.

نقل ؤ روایت ؤ زبؤن، اؤره کي خيال ؤ تاريخ اۊنˇ مئن کسؤنه فئويچنن، اؤره کي نيويشتنکس خۊ بدئرؤن ؤ بشتؤسه’ن ؤ بامۊته’نه وؤجنه تا وؤته (متنه) چاکۊنه، أگه هۊني بۊبۊن کي خأ بۊبۊن، خۊشˇ مئن یک جۊر شناق یا معرفت دأنه. خۊشˇ دوأرسه زمتˇ خنده ؤ بۊرمه ؤ درد ؤ غم ؤ شادي أجي. هيتؤ بنه کي یکته أثر أدبياتˇمئن تينه علمه پيش دککئه، چۊن نيويشتنکس شاید نۊدؤنه دۊنیایˇ مئنˇ آدمؤن ؤ روابط چره فلان جۊره ولي خۊ بامۊته’ن ؤ بنيشته’ن ؤ وأچيشته’ن أجي دؤنه کي ايتؤره. اي حرکت ؤ پديدهٰ‌نˇ مئنˇ نسبت ؤ رابطهٰ تينه بينه، فکر بکۊنه، بشناسه. اي شناق، شۊهۊد نئه، اؤکته عالم أجي فننيشنه آدمˇ ذهنˇ مئن، نأ، برعکس، آدمه کي اي شناقه خۊ زيندگي ؤ جامعه’ جي فۊدۊشنه. أننی-أننی، رۊزارۊز، سالاسال، قرناقرن.

پس أگه بخأیم بۊگؤیم أول أدبيات یا أول علم، خأ بۊگؤیم أول أدبيات؟

ولي مگه تقدم ملاکه؟ تقدم مؤهمتره يا أهميت؟ ائره مي کار دننئه کي اي سؤالˇ جوابه بياجم. هينقدر کي أدبياته علمˇورجه شؤنه به شؤنه بأرديم، اي مطلبˇ منظۊر ئبه کفایت کؤنه. (بسچي گه أگه جهانه علي-معلۊلي نيگا نکۊنيم، دئه چيزؤنˇ تقدم مؤهم نئه؛ ايشؤنˇ مئنˇ رابطه ؤ حرکت أهميت دأنه.)

مي گبم اي معنئه ندئنه کي أمه علمه لازم ندأنيم یا بي علم ؤ خالي غريزه همرأ شأنه آدم خۊشˇ جامعه ؤ خۊشˇ زمت أجي شناق کسب بکۊنه ؤ اۊشؤن أجي بنويسه.

منأني نخأنم اينه بۊگؤم. مۊ خأنم اي دۊته مئنˇ اشتراکه بيرۊن هأکشم ؤ ايتؤ فکر کؤنم کي ايشؤنˇ اشتراک، پيرأستنه. علم، همه چئه پيرأستن أجي شناختنˇ طرحه پيش بئنه ؤ أدبيات أني پيراستن أجي شناقه رسنه؛ شناختن ؤ شناق شاید یکي نبۊن ولي همسایه ايسن.
یکته پيله کس قرن ۱۹ مئن یکته پيلئه گب بزئه دأنه: خالي یکته علم دأنيم ؤ اۊنم تاريخه.

کم حرفي نئه! شمه تينين اۊ پيله کس ؤ اۊنˇ گبˇ همرأ مؤخالف ببين. مۊ ولي مؤافقم. أمه، هيچ چي نيم جؤز اۊن چي گه أمره دوأرسه. أمه، اي دوأرسه زيندگئن، أمه، یکته تيککه سنگ أجي هزار دفأ حقسأی گۊدن ؤ بيلأخره یکته آغۊزه شيکنئن ؤ یکته تيککه سنگ أجي چاقۊ چاگۊدن تا ترانزيستؤر ؤ آی.سي چاگۊدن، أمه، آدم، اي قرناقرن جؤنکنشؤن ؤ اي هزاره’نˇ هزاره حقسأیؤن، أدبيات دأنيم. أگه علمˇ مئن، زبؤنˇ تاريخ دأنيم، أدبيات، تاريخˇ زبؤنه. هرچي گه نقل بشتؤسين، چي اۊشؤني گه قرار بۊ شمره تربيت بکۊنه کي خؤرؤم زأک ببين تا شآلؤن نأن شمره نۊخؤرن، چي اۊشؤني کي عشقˇ عاشقي گب بۊ کي شيمئه جؤنه واج بأره، چي اۊ نقلؤن کي ويريسأن ؤ جنگسن ؤ ديل دأشتنˇ شي بۊ. راسسه-راسسه نۊبؤن، تاريخ نۊبؤن، ولي تاريخ أجي بؤن. قبۊل ندأنين؟ پس مأ بۊگؤین کي جنگ ؤ انقلابه شناختن ئبه کیهان ؤ اطلاعات بقایده-تره یا أحمد محمۊدˇ مدار صفر درجه؟

عجله نکۊنين. اي سؤالˇ جواب شاید معلۊم بکۊنه کي زيندگئه چۊتؤ نيشته درين. پس بنين فرصتˇ سر جواب بدين.

پس أدبيات، یک جۊر شناق أجي هأنه. اي شناق، تاريخˇ مئنأجي بيرۊن هأنه. پس أدبيات مننئه تاريخه ندئه، اۊنˇ همرأ بي نسبت خۊ کاره پيش ببره. أدبياتي گه تاريخˇ نشنأختن أجي بيرۊن هأنه، خۊ زبؤنم أوأره کؤنه. أدبياتˇ زبؤن، تاريخˇ زبؤنه؛ أدبيات بي تاريخ، بنه چن هزار کۊچˇ تجرۊبه، کي هميشک خۊشˇ بنويشتکس ئبه نۊمۊد کؤنه؛ چره؟ چۊن هميشک تازگي دأنه. چره؟ چۊن اۊنˇ بنويشتکس ئبه بخياله -شاملۊ قؤلي- همه چي عدل هي ألنی بچئه بۊبؤ. ولي أمه هي ألنی بچئه نۊبؤیم. مثلاً هي أمئه زبؤنه نيگا بکۊنين. گيلکي‌ئه گۊنم. أفراشته’ سروؤزين برسين جنگله، اۊنم سروؤزين تا زیديه زمت.
یک دفأ فکر نکۊنين گۊته-درم هرتئه نيويشتنکس خأ تاريخ بنويسه. نأ. تاريخي نيويشتن، تاريخ أجي نيويشتن نئه.هۊتؤ کي زماتين (معاصر) نيويشتن، اي نئه کي اي زمتˇ أبزار ؤ وسایلˇ نؤمه بأريم قصه’نˇ مئن.

ولي آخه، مگه بنه یکته ملت، اي پۊرماجرا تاريخه بدأره ؤ اينˇ أدبيات اۊنأجي خالي بۊبۊن؟ أمئه نتاجˇ نتاجˇ نتاج، خۊشؤنˇ غارؤنˇ مئن، یکته گنجˇگؤˇ کۊشتنˇ نقله، هزار جۊر شاتˇ ماتˇ همرأ همديگر ئبه نقل گۊدن، اۊنˇ عکسه غارؤنˇ ديوارˇ کشئن؛ بأزين، کۊ ملت ؤ کۊ خلقه کي چن قرنه دوأرسه بي پۊر پۊرˇ تفاق ؤ اۊنˇ نقلˇ حؤصله’ ندأره؟ لابؤد گۊنين هۊ خلقي گه خۊ زبؤنˇ حؤصله’ني ندأنه!
عليرضا بشردۊست ولي حؤصله دأنه. هم خۊ زبؤنˇ حؤصله’ دأنه، هم خۊ تاريخˇ زبؤنˇ حؤصله’. ألدمج نئه. عجله ندأنه. تۊندي نۊکؤنه. هيتؤ نم-نمی، کم-کمی، اي سالؤن، خۊ قدˇ هني، کي أمئه همه ته’ جي بلندتره، حؤصله دأنه کي دوأرسه سالؤن أجي بنويسه. اۊشؤن أجي بنويسه کي أمه‌ره دوأرسه. هين وأسئه کي اينˇ قصه’ن، تاريخˇ سلاماله. فؤرم ؤ شکلˇ مئن جير ؤ جؤر نشنه، ولي خۊ سرˇشکله دأنه. گاگلف اينˇ قهرمانؤن، فيلم فارسي‌ئنˇ مۊسؤن دئه لاب همه چي تمؤم بنن، ولي وؤتˇ مئنˇ زرخˇ خنده، اۊشؤنم أبئنه جامعه چلک ؤ سيلي مئن. چار تا آجۊرˇ قصه مئن، قهرمان، پئر، دکالسه’، آرمان دأشت أمما الؤن اينˇ زأکؤنˇ کار ؤ معيشت، همساده سفارشˇ همرأ پيش شنه ؤ بخياله آرمانˇ زمت دوارسه؛ پئر ولي خۊ آرمانه چار ته آجۊرˇ مئن هندئه پیدا کؤنه: صوبˇ زود ویریشته، یوکؤ أنˇ پا گروازˇ ناخن والاهسته بالشأ، لقد بزئه تاودأ ای طرف. “زن ویریشته، رختخابˇ جا بینیشته بنا کۊده واتۊرأسته أنأ فأندرسن. ایوانأ سرجؤر سرجیر شۊیي آجۊرانأ فأندرسي گۊفتی: أگه صد سال اؤیأ بماني، ترأ کنم، ترأ فیشانم، بيدين أکئه ترأ بۊگؤفتم!”
شاید بشردۊستˇ قصه’ن، گاگلف ايجازˇ دامˇ مئن دکئنه. اۊ ايجازي کي اي رۊزؤن همه جا تبليغ بنه ؤ همه چي ايسه جؤز ايجاز. ويشتر یک جۊر پيچ-پيچی گب زئنه، یک جۊر همه چئه رمزي گۊتن، هۊ جۊر کي أمئه شعرˇ تاريخˇ مئن دابه؛ هۊ جۊر کي أمئه تاريخˇ مئن دابه. ايراني، عادت بۊده کي رۊزنامه مئنم کي خبره خؤنده-دره، رسمي خبرؤنˇ رچؤنˇ مئن، واقعيته کشف بکۊنه.

بشردۊستˇ قصه’نˇ مئنم گاگلف -مۊللاسرا قصه سراخرˇ مۊسؤن- اي پيچ-پيچی ؤ رمزي گۊتن خؤندنکسˇ أزاره سر أبئنه. ولي أمه دؤنيم کي ايجاز ايتؤ نئه. ايجاز هۊني ايسه کي بیهقي خۊشˇ تاريخˇ مئن کاراگيته.

اي پيچ-پيچی گۊتن ولي همه اينˇ وأسي نئه کي بشردۊست، ايجازه پيچ-پيچی گب زئنˇ همرأ اشتبا بیته؛ ويشتري هي تاريخˇ شئه، أمئه تاريخˇ شي؛ هۊ سبزˇ کله ؤ سۊرخˇ زبؤنˇ حکایته؛ سانسۊرˇ گبه. شاید هي سانسۊرˇ وأسئه کي بشردۊستˇ اۊ قصه’نˇ مئن کي دههٔ پنجاهˇ نقله ويشتر اي جۊر ابهام دأنيم تا اۊشؤني گه قديمترˇ نقله. سانسۊر ؤ اۊنˇ کلمأجين أثرˇ گب بۊمؤنه یکته خؤرؤم فرصت ئبه.
عليرضا بشردۊستˇ قصه’ن، گيلکي أدبياتˇ تاريخˇ ديوارˇ مئن یکته آجۊره. ولي نأ هرماله آجۊر. اۊنˇ قصه’نه خأ خؤندن تا مي ادعا اثبات بۊبۊن. اۊن همه تاريخˇ گبه بزئم کي هينه بۊگؤم. کي اۊنˇ قصه’ن تادتادي کأدره تاريخه نقل گۊدن ئبه أمما نأ تاريخ نيويشتن أجي، بلکي تاريخه تخیل گۊدن أجي. اۊنˇ قصه’نˇ مجمۊعه راسسه-راسسه مجمۊعه محسۊب بنه. هم اينˇ وأسي کي اينˇ قصه’ن تسبيحˇ مؤرخه’نˇ مۊسؤن یکته نخ خۊشؤنˇ مئن دأنن کي تاريخˇ نخه. هم اينˇ وأسي کي یپاره اينˇ قصه’ن همديگرˇ همرأ ربط دأنن ؤ هر تئه مئن اؤکته قصه آدمؤنˇ زيندگي رؤشنترأبنه. ساترابي فرارˇ نقل، کي رشتˇ مئن أزا تفاق دکته، بشردۊستˇ قصه’نˇ مئن چن جا چن جۊر نقله چاکؤنه. یک جۊر پازلˇ مۊسؤن کي خؤندن أجي کامل بنه. نيويشتن، وؤتنه. تاريخ أجي نيويشتن، تاريخˇ وؤته واشکاتن ؤ اۊنه واوؤتنه. عليرضا بشردۊست تايسه هي کاره بۊده. یۊنان ؤ آمريکایˇ لاتينˇ تاريخ، پۊر پۊرˇ نقلگۊدنکسؤن بۊ کي بۊگؤن اۊ مردۊمه چي بۊگذشته حتی وختي دئه نقل، هني خيالˇ همرأ تۊیمأبؤبۊ کي صد سال تنهایي مۊسؤن نشأست اۊنه تاريخ دۊخؤندن. اي سامؤنˇ سرˇ دوأرسه شؤؤن ؤ وأچيشته کارسنه’ن ني خۊشˇ نقلگۊدنکسه خأنه. شمره نۊدؤنم، مۊ ولي خۊشالم کي عليرضا بشردۊسته دأنيم.

 

———–
توضیح: وؤت، از مصدر وؤتن (بافتن) به عنوان پیشنهادی برای متن و بافت به صورت همزمان استفاده شده.

توضیح دوم: این متن پیشتر در شمارهٔ ۳و۴ ماهنامهٔ گیلانˇاؤجا چاپ شده است.


دیدگاه‌ها

یک پاسخ به “نيويشتنکسˇ قلمˇ قدˇ قۊربؤن!”

  1. سلام. به درستی علیرضا بشردوست داستانانا تحلیل بوکودی. بشردوست تاریخا خو تخیل مره نویسه. کم کار و کم حرف ایسه ولی نم نمی خو کارا کونه. “گول بهار”به راستی ایتا مجموع داستان ایسه. اما هم گیله قصه میان بشردوست داستانانا چی خودش صدا مره و چی دیگران صدا مره ضبط و پخشا دریم.