گنبد پیرمحله

دوست عزیز، ورگ؛
با توجه به علاقه‌ای که به گنبد پیرمحله نشان می‌دادی و دغدغه‌ای که نسبت به آن داری، هم‌چنین عدم شناخت آن توسط خیلی از مخاطبان ورگ، بخشی از کتاب دکتر منوچهر ستوده [از آستارا تا استارباد] را که به معرفی این گنبد می‌پردازد بدون هیچ کم و کاستی به همراه عکس‌هایی که در دو نوبت از اين محل گرفته‌ام، تقدیم می‌کنم. امیدوارم مورد استفاده قرار گیرد. عکس‌ها در دو نوبت گرفته شده، به همین دلیل تفاوت‌هایی از نظر نور و… دارد.
دهکده‌ی پیرمحله‌ی رانکوه، ده کیلومتری رودسر است. از حسن‌سرا که هفت کیلومتری شرق رودسر است، جادهای به طرف جنوب میرود و از دهکدههای اسماعیلآباد (=بی بی نظیر)، سالمحله (= سالومه محله)، کیانپشته (=کیوان پشته) و احمدآباد میگذرد. نرسیده به دهکده‌ی رودمیانه، راه پیرمحله، از دست راست جاده جدا میشود و مستقیماً به پیرمحله میرود. این دهکده گیلک‌نشین و جمعیت آن به سی خانوار میرسد.

در این دهکده گنبدی آجری با ملاط گچ است که نسبت به بناهای تاریخی گیلان بیسابقه است. این بنا شامل گنبدی هشت ضلعی در جنوب (شکل 1 و 2) و دو اتاق و یک راهرو متصل به آن، در شمال است. در زیر گنبد دوپوشی (شکل 3) که قسمت اصلی بناست، روزی جسد مرد بزرگی یا اجساد خاندان سرشناسی به خاک سپرده شده است. دو اتاق متصل به آن نیز مخصوص حفّاظ بنا شده است تا در آن‌جا به خواندن کلام الله مجید مشغول باشند. از قرار تقریر آقا سید هاشم سجادی، کف بقعه یا بنای اصلی، شش پله داشته است. این پله‌ها به نظر نویسنده به سردابی که زیر کف فعلی بقعه است، می‌رفته است (شکل 4و5).
بنا، کرسی بلند و کرسی آن آجری است. ضلع شرقی آن 880 و ضلع شمالی 955 و بلندی کرسی از سطح زمین اصلی 30 سانتی متر و پهنای کرسی 45 سانتی متر است. درازای شرقی بنا 820 و درازای اضلاع خارجی گنبد 360 سانتی‌متر است. دهنه‌ی درگاه هر ضلع 220 و پهنای مدخل اصلی بنا که شمالی 180 و بلندی آن 330 سانتی‌متر است. پهنای در ورودی گنبد اصلی 110 و در ورودی اتاق شرقی و غربی90 و پهنای راهروی میان دو اتاق 180 و درازای آن 280 سانتی‌متر است. و پهنا و درازای اتاق غربی 190 180 سانتی‌متر است. دهنه‌ی در ورودی پلکان بام که در این اتاق است 70 سانتی متر و همین دهنه پس از بالا رفتن از دو پله 80 سانتی‌متر می‌شود. بلندی پله‌ها 25 سانتی‌متر و درازا و پهنای اتاق شرقی 245 185 سانتی‌متر و درازا و پهنای پنجره‌ی غربی و شرقی گنبد 100 80 سانتی‌متر است. در ورودی شرقی و غربی که زیر دو پنجره‌ها قرار دارد، به پهنای 105 سانتی‌متر و بلندی 180 سانتی‌متر است. درازای داخلی اضلاع گنبد 185 و دهنه‌ی هر درگاه میان اضلاع، 130 سانتی‌متر است. قطر دایره‌ی گنبد از دو کنج مقابل هم 480 سانتی‌متر و قطر دایره از داخل طاق‌نماها 530 سانتی‌متر است (شکل 6). دهنه‌ی محراب گنبد 90 و بلندی آن 170 سانتی‌متر است. بلندی طاق‌نماهای داخلی به 330 سانتی‌متر می‌رسد. (شکل 7 ) عمق طاق‌نماهای درونی و بیرونی گنبد 40 سانتی‌متر و قطر دیوار گنبد 115 سانتی‌متر و قطر دیوار اتاق‌ها 65 سانتی‌متر است.
در اتاق غربی، پلکانی است که با هیجده پله‌ی بیست و پنج سانتی‌متری به بام اتاق‌ها و راهرو می‌رود. (شکل 8و9) عظمت گنبد از بام بیشتر محسوس است. بلندی کمربند گنبد 185 سانتی‌متر و محیط دایره‌ی این کمربند بیست متر تمام است. بلندی گنبد بیرونی 550 سانتی‌متر و قطر طاق آن 70 سانتی متر و فاصله‌ی میان گنبد درونی و بیرونی50 سانتی‌متر است.
اگر برای بناهای تاریخی گیلان عجایب هفتگانه‌ای در نظر بگیریم، گنبد پیرمحله بی‌شک یکی از آن‌ها خواهد بود.