خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید

—

توسط

ورگ
در

بالاخره ماه‌ها تلاش، مشورت، مطالعه و همراهی بسیاری دوستان به نتیجه رسید و پیشنهادی برای گیلکی‌نویسی به همراه صفحه‌کلید مناسب آن، برای استفاده در سیستم‌های مختلف آماده شد. باید یادآوری کنم که این پروژه تنها یک پیشنهاد به همهٔ گیلکان و اهل قلم گیلک است وگرنه دنیای امروز بسیار گسترده‌تر و بس‌گانه‌تر از آن است که کسی یا گروهی نقش قیم و آقابالاسر دیگران را بازی کند؛ طراحان و کوشندگان این طرح نیز بدون چنین توهمی، بر اساس تجربه‌ای نزدیک به یک دهه در حوزهٔ ادبیات و زبان گیلکی، این پیشنهاد را کارآمد و شدنی و سودمند می‌دانند و همهٔ گیلکان را به همراهی با آن فرا می‌خوانند.

مستندات این پیشنهاد و صفحه‌کلید مربوطه را به دو زبان گیلکی و فارسی، می‌توانید در این پست ببینید.

+گيلکي
+فارسی

 

 

هرچي که گيلکي کيليدتأخته جي واپۊرسنين.

– چره اي خط؟
– چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟
— اي کۊچˇ هف ( ٚ) ىا شؤا (ə) جرىان چيسه؟
– چۊتؤ خۊ کامپيۊترˇ مئن گيلکي بنويسيم؟
— اي کيليدتأخته تينه فارسي کيليدتأخته جا بگيره؟
— مۊ خأنم فارسي وامجم، فارسي “ی” وأسي چي بۊکۊنم؟
— ويندؤزˇ مئن نصب گۊدن.
— لينۊکسˇ مئن نصب گۊدن.
— أندرؤىدˇ مئن نصب گۊدن (مؤباىل، تأبلت ؤ…).
— آى-فؤن ؤ آى-پأد ؤ… (iOS).
— مأکينتاش (Mac OS X).
— وئبˇ مئن چي؟
— گبؤن (حرفؤن) وؤراشين بۊمأرن؛ “ۊ” يا “ى” سيوا بنويشته بنن؛ ىپاره گبؤنˇ جا مربع نۊشؤن دئنه.
— کيليدتأخته سرˇ برچسب.

 

هرچه که دربارهٔ صفحه‌کلید گیلکی می‌پرسید.

– چرا این خط؟
– چطور باید با این خط، گیلکی نوشت؟
— جریان این هفت کوچک ( ٚ) یا شوا (ə) چیست؟
– چطور در کامپیوتر خود گیلکی بنویسم؟
— آیا این صفحه‌کلید می‌تواند جایگزین صفحه‌کلید فارسی هم بشود؟
— من می‌خواهم به فارسی جستجو کنم، «ی» فارسی را چه کنم؟
— نصب در ویندوز.
— نصب در لینوکس.
— نصب در اندروید (گوشی تلفن همراه، تبلت و…).
— آیفون و آیپد و… (iOS)
— مکینتاش (Mac OS X).
— تحت وب چه‌طور؟
— حرف‌ها به هم ريخته هستند؛ “ۊ” يا “ى” جدا نشان داده می‌شوند؛ به جای برخی حرف‌ها مربع نمایش داده می‌شود.
— برچسب روی صفحه‌کلید.

 

 

چره اي خط؟

دئباري گيلکي وؤتؤنˇ مئن کي سيزدهؤمي قرنˇ ميلادي/ هفتؤمي قرنˇ هجري (تفسير کتاب الله، ابوالفضل بن شهردویر بن یوسف بن ابی الحسن دیلمی گیلانی مرکالی بنويشته)[۱] ؤ ميلادي چاردهؤمي/هجري هشتؤمي قرن (پيرشرفشا دۊلاىي شئرؤنˇ ديوان)[۲] جي بۊمؤنسه تا هي صد سالˇ اخير، نيويشتنˇ به آرامي خطه کاراىتن کي اشتباهي عربي خط ىا گاگلف فارسي خط دۊخؤنده بنه؛ آرامي خط، آسيا أفتؤپردچينˇ خلقؤنˇ به ىکته ميراثه کي تينه أمه گيلکؤنˇ نيويشتن ؤ خؤندنˇ کارم راتؤدئه أگه اۊنه چاکۊنواکۊن بکۊنيم تا أمي زوانˇ همره همسازتر ببۊن.

خئلئن،آرامي خطˇ نۊتؤنشˇ به دليل أبئنن کي اي خط منئه خؤندشؤنه (a, e, o, i, u) نۊشؤن بدئه باني اينکه منئه گيلکي مئن همته خؤندشؤنه نوشؤن بدئه. منم چن سالˇ پيش هي استدلالˇ جي تصميم بىتم رۊمى (لاتين) اليفبي همره ىکجۊر نويشتاري دابدستۊر چاکۊنم کي چني بازۊن ؤ ىپاره دليلؤنˇ وأسي کي جۊلؤتر گۊنم، اۊ تصميمˇ جي صرفˇنظر بۊدم ؤ آرامي خطه چاکۊنواکۊنه پيش بىتم تا گيلکي زوانˇ همره همساز ببۊن. اۊ دليلؤن ؤ نؤکته’ني گه گۊتنيه تا رؤشن بکۊنه کي چره خأ آرامي خطه گيلکي نيويشتنˇ به چاگۊدن، گيلکي خطˇ دابدستۊرˇ پيشاشۊ، گيلکزوان نويشتنکسؤنˇ پيش نئنم:

۱. خطه نشأنه راحت عوضأگۊدن. نأ خالي اينˇ وأسي کي ىکته دؤلتي ؤ مؤتمرکز زۊر اي فرضي تصميمˇ پۊشت نئسأ؛ بلکي ويشتر اينˇ وأسي کي اينکه ىکته خلقه ىکته خطˇ جي محرۊم بۊکۊنيم کي اينˇ تاتاىي ىاده شکل بدأ ؤ عربي ؤ تۊرکي ؤ فارسي ؤ هيندي همره هدأهأگيرˇ مقره اينˇ به، ىکته پيله ستمه.
۲. اي سأب، هم دابه هم فراگير کي خط خأ خؤندشؤنˇ همته ريزگيئنه نوشؤن بدئه. اي ىکته علمي خطˇ وظيفه’ فؤنؤتيکˇ مۊسؤن، نأ خطي کي قراره مون ؤ تي کاره راتؤدئه. اي دوته کلمه ؤ ايشؤنˇ واگۊىه’ (راىت) دقت بکۊنين: write ؤ right. اي دونىا اول زوانه کي هم نۊخؤندني گب دأنه ؤ ننويشته صامت ؤ خؤندش.
۳. نيويشتن ؤ زوانˇ شر، خالي رۊمى (لاتين) خطˇ تجرۊبه ننأ؛ اي بي اعتناىي ؤ بيخبري کي أمه راجه به اي همه آسياىي زوانؤن ؤ خطؤنˇ بامۊته’ن ؤ تجرؤبه’ن ؤ هيندˇ مۊسؤن گتˇ تمدؤنؤن ىا عربي مۊسؤن پۊرجمئت زوانؤن دأنيم، گاگلف اي باورˇ مئن بنه دأنه کي أمه ايرانئن هميشک خيال کؤنيم ىپاره اۊرۊپاىي ايسيم کي خؤدمؤنˇ عمۊپسرؤنˇ جي سيوا وکتيم ؤ بدشأنسي جي دکتيم ىک مۊشت عرب ؤ هيندي ؤ أفغان ؤ تۊرکˇ مئن!
۴. اصلˇ چاکۊنواکۊني که تينيم خطˇ مئن بۊکۊنيم ىکته اينه کي اصلي خؤندشؤنˇ نۊشؤن دأنˇ تؤنشه بچربؤنيم ؤ ىکته اينکه خطه “نحو”ي اصلاح بۊکۊنيم؛ يعني اينکه جومله واحدˇ مئن چاکۊنواکۊن بۊکۊنيم. در حالي که سالؤنˇ ساله زىديگرى جي بحث کأدريم کي چۊتؤ تمؤمˇ خؤندشؤنˇ ريزگيئنه نۊشؤن بديم کي اي کارˇ زحمته پيشتر بکشئن ؤ اي بحثؤنˇ پرونده’ “فؤنؤتيکˇ أليفبي” مئن دوستن. امما هر زمت اسپرانتؤ بۊبؤ دونىا مردۊمˇ زوان، فؤنؤتيک ني بنه دونىا مردۊمˇ خط.
۵. نحوي ؤ جۊمله واحدˇ مئن چاکۊنواکۊن ؤ اصلاحˇ سر اينˇ وأسي تأکيد کؤنم کي أمه زوانه گب به گب (حرف به حرف) خطˇ جي نۊخؤنيم بلکي دئنأجي ؤ أمي تاتاىي ىادˇ جي خؤنيم. پس اينکه همته خؤندشؤنˇ ريزگئنه کي صامتؤنˇ مئن دره ؤ گيلکي مئن مثلن نود درصد شؤا(ə) ايسه، نۊشؤن ندئنيم، دئنأجي ىادˇ وأسي هيچ مؤشکلي پيش نأبئنه.
۶. خط ايسا ايسه؛ زوان، زمتˇ مئن دگردنه. خطي گه امرو صددرصد زوانˇ همره جۊره، فرده زوانˇ جي پس دکئنه. اي پس دکتنه هۊ اينگيليسي مئنم بديم (بند ۲). پس اي طبيعيه کي گاگلف خطه چاکۊنواکۊن بۊکۊنيم تا برۊز ببۊن.
۷. آرامي خط، خۊ استتيکي دونىا دأنه کي خۊشنيويسي ؤ مئماري هۊنرؤنˇ مئن نۊمۊد کؤنه ؤ برعکسˇ رۊمى (لاتين) خط کي مکانيکي ساختار دأنه، آرامي ساختار، اۊسمي (اؤرگانيک) ايسه. پس اي دو ته دونىا قياسˇ جا، خأ آرامي خطˇ دونىا خصلتؤنه بشناسيم تا رۊمى دونىا کۊچ گۊدنˇ جا، هي دونىا چاکۊنيم.

لاجؤن
۱۵۸۸ ديا ما ۲۲
ورگ

 

تؤضيح:
[۱] Hasan Ansari and Sabine Schmidtke, “Iranian Zaydism During The 7th/13th Century: Abu L-Fadl b. Shahrdawir Al-Daylami Al-Jilani and His Commentary on The Quran.’ Journal Asiatique 299.1 (2011), pp.205-211.
[۲] رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشی خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون) . گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ ۱۳۶۹.

 

 

چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟

ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم.
ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف
وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا
هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن
دقت بکۊنين کي “ˇ” سۊ جا أصلاً بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ جا: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. ىکته’ ني اضافي گب (حرف)ˇ جا: “مرىمه گۊشنه’”؛ کي غلطه أگه بنويسيم “مرىمˇ گۊشنه’”.
– گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن.

ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ألبته تأکيد هميشک دکشئه فتحه سره.

ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم.

د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ألبته تأکيد هميشک دکشئه کسره سره.

ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. ألبته تأکيد هميشک دکشئه ضمه سره.

و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن.

ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-).

ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر.

ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن.

ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه.

ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ…

ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه’: چأىي، حسنى.

م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ…

ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ…
– هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ.

س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه:
– اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه.
– خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ).

ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه.

ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره:
أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه). (بۊشتؤىين)

لاجؤن
۱۵۸۸ ديا ما ۲۳
ميرعماد مۊسوي ؤ ورگ

چۊتؤ خۊ کامپيۊترˇ مئن گيلکي بنويسيم؟

کامپيۊترˇ به گيلکي ىکته کيليدتأخته چاگۊده بۊبؤ glk اختصاري نؤمˇ همره. اي نؤکته’ خأ گۊتن کي فارسي مئنˇ “ى” ؤ چنته دئه گب (حرف) ني اي کيليدتأخته مئن دره. حتا سۊ ته عربي کارکتر (ة، ك، ً) ني دره. ايشؤن امکاناتي ايسن کي گاگلف گيلکي-نيويسي مئن بکارشنن ىا اينترنته وامتنˇ مئن کارگيره فارسي کيليدتأخته جي بينياز کؤنه.
أگه خأنين اينترنتˇ مئن فارسي وامجين ؤ فارسي “ی” لازم دأنين، اي کيليدتأخته مئن، دومي رچ، راسˇ جي پنجۊمي کيليد شيمه کاره راتؤدئنه. ولي شيمه حواس بۊمؤنه اصلاً اي گبه گيلکي-نيويسي مئن کارانگيرين.

اي تاتاىئنˇ مئن تينين گيلکي کيليدتأخته کيليدؤنˇ مقره دۊته حالتˇ مئن (هرماله ؤ شيفت) بىنين:

کيليدتأخته۱

کيليدتأخته۲

ويندؤز (Windows)

ويندؤزˇ سيستم عاملˇ مئن، تينين نصبˇ فاىله ائره جيرأکشين ؤ بازۊن دخشارده فاىله وابکۊنين، setup فاىله اجرا بۊکۊنين تا گيلکي زوان بچربه. چۊن هنۊز گيلکي زوان، ماىکرؤسافلتˇ زوانؤنˇ مئن ثبت نۊبؤ، شمه گيلکي کيليدتأخته’ AR اختصارى نؤمˇ همره خأ بدأرين.
ويندؤزˇ مئن، وختي setup فاىلˇ سر دۊته کيليک بۊدين، تا جؤر بأ أنى درازه دئنه؛ صبر بکۊنين!
(اينم گيتهابˇ مئن، أمأنين تؤسعه-دأن-کسؤنˇ به)

لينۊکس (Linux)

لينۊکسˇ مئن خأ أول دخشارده فاىله ائره جي هأگيرين. بازۊن فاىله وابۊکۊنين ؤ اۊنˇ مئنˇ جي، install.sh فاىله بنه (ريشه) دسفرسˇ جي اجرا بۊکۊنين. مثلن فئدؤرا (Fedora) مئن خأ ترمينالˇ مئن أول بشين شيمه فاىلˇ راشي مئن ؤ بازۊن اي دۊته فرمانه بنويسين:
su -
sh ./install.sh
ىا اۊبۊنتۊ (Ubuntu) مئن فاىلˇ راشي بۊشؤ پسي خأ اي فرمانه بنويسين:
sudo ./install.sh

اينم گيتهابˇ مئن، أمأنين تؤسعه-دأن-کسؤنˇ به.

أندرؤىد (Android)

أندرؤىدˇ به تينين ائره فاىله جيراکشين ىا کافه بازار ؤ ماىکئتˇ جي هأگيرين. اينم گيت‌هابˇ لينک. (اي پؤستˇ انتشارˇ پسي خأ ۴۸ سآت دوأره تا بازار ؤ ماىکئتˇ خالؤن فعال بۊبۊن.)

آى-فؤن ؤ آى-پأد ؤ… (iOS)

گيلکي کيليدتأخته، آى.ؤ.ئسˇ به آماده بۊبؤره ولي أپئل (Apple)ˇ شرکت پۊل خأنه تا اۊنه کامپاىل بۊبۊن. شمه تينين اي پؤرؤژه’ بال بزنين: info@junglesofts.com

مأکينتاش (Mac OS X)

همه چي ائره تؤضيح بدأره. (گيتهاب)

 

وئبˇ مئن

ائره تينين گيلکي کيليدتأخته بدأرين ؤ تاىپ بۊکۊنين. (گيتهاب)

 

گبؤن (حرفؤن) وؤراشين بۊمأرن؛ “ۊ” يا “ى” سيوا بنويشته بنن؛ ىپاره گبؤنˇ جا مربع نۊشؤن دئنه.

بيمؤشکل گيلکي-نيويسي وأسي، استاندارد فؤنت لازمه. فؤنتؤنˇ مئن، بيدينˇ مؤشکل گيلکي-نيويسيˇ به، اي فؤنتؤنه کارأگيرين:
Droid Arabic Naskh
FreeSerif
XB Tabriz
Lateef
Scheherazade
اي فؤنتؤنه تينين ائره جيرأکشين ؤ أگه هنده فؤنت شناسنين معرفي بۊکۊنين تا بچربؤنم. (وزیرˇ فؤنت ني گيلکي خطˇ همرأ جۊرأ بؤ.)

 

کيليدتأخته سرˇ برچسب

شيمه کامپيۊترˇ کيليدتأخته سر تينين گيلکي برچسبه بچسبؤنين تا راحتتر تاىپ بۊکۊنين. شمره ىاد دبۊن کي گيلکي کيليدتأخته همره دئه فارسي کيليدتأخته ني لازم ندأنين. گيلکي کيليدتأخته برچسبˇ هأىتن ئبه ورگˇ ايمئىلˇ جي نامه بنويسين ؤ نامه مؤضۊعه بنويسين: برچسب. برچسب مججاني ايسه ؤ خالي پؤستˇ پۊله هأگينيم. ورگˇ ايمئىل: v6rg@v6rg.com

ىا تينين برچسبه ائره جيرأکشين ؤ خۊدتؤن چاپ بۊکۊنين.

 

اي کيليدتأخته رادکتن ئبه، جنگلˇ نرمبزاري جرگه خؤرؤم جغله’نˇ زحمتؤنˇ مدىۊنم؛ آستارا ؤ أنزلي تا سۊماسرا ؤ رشت ؤ کۊجسبان تا سنگر ؤ لنگرۊدˇ زأکؤن.

 

 

چرا این خط؟

از کهنترين متن‌هاى موجود گيلکى از قرن سیزدهم میلادی/هفتم هجری (تفسیر کتاب الله، نوشتهٔ ابوالفضل بن شهردویر بن یوسف بن ابی الحسن دیلمی گیلانی مرکالی)[۱] و قرن چاردهم میلادی/هشتم هجری (دیوان اشعار پیرشرفشاه دولایی)[۲] تا صد سال اخیر، برای نوشتن گیلکی از خط آرامى استفاده شده که به اشتباه عربی یا گاه فارسی خوانده می‌شود؛ خط آرامى میراثی برای خلقهای غرب آسیاست که می‌تواند کار نوشتن و خواندن ما گیلک‌ها را هم راه بیندازد اگر اصلاح‌هایی برای هماهنگتر شدنش با زبانمان انجام شود.

بسیاری در ناتوانی خط آرامی دلیل می‌آورند که این خط توانایی نمایش مصوت‌ها ( َ، ِ ، ُ و…) را ندارد و نیز اینکه قادر به نمایش همهٔ جزئیات آوایی زبان گیلکی نیست. من هم سالها پیش با همین استدلال تصمیم به تدارک شیوهٔ نگارشی با حروف رومی (لاتین) گرفتم که پس از مدتی و بنا به دلایلی که در ادامه خواهد آمد، از آن تصمیم صرفنظر کردم و به فکر اصلاح خط آرامی موجود و هماهنگ کردنش با زبان گیلکی افتادم. دلایل و نکته‌ها و موردهای لازم به گفتنی را که باعث شد به فکر اصلاح خط آرامی و آشتی دادنش با زبان گیلکی‌مان بیفتیم، به عنوان پیشگفتاری بر شیوه‌نامهٔ خط گیلکی، پیشِ همهٔ اهل قلم گیلکزبان می‌نهم:

۱. تغییر خط از اساس عملی نیست. نه تنها به این دلیل که قدرتی دولتی و متمرکز پشت این تصمیم فرضی نایستاده؛ بلکه به این دلیل مهمتر که از اساس، محروم کردن خلقی از خطی که در شکل‌گیری حافظهٔ تصویری‌اش نقش داشته و پیوندگاه رفت‌وآمدها و بده-بستانهای فرهنگی‌اش با عربی و ترکی و فارسی و هندی‌ست، ستم بزرگی خواهد بود.
۲. این یک اشتباه رایج و فراگیر است که خط باید همهٔ جزئیات آوایی زبان را نشان بدهد. این وظیفهٔ خط علمی فونوتیک است و نه خطی که قرار است به کار من و شما بیاید. به دو کلمهٔ write و right و تلفظشان (رایت) دقت کنيم. این زبان اول جهان است که هم حروفی نخواندنی دارد و هم صامتها و مصوتهایی نانوشته.
۳. تنها تجربهٔ انجام شده در حوزهٔ نوشتن و زبان، تجربهٔ خط رومی (لاتین) نیست؛ این بیخبری و بی‌اعتنایی ما به انبوه تجربه‌های مربوط به زبانها و خطهای آسیایی و تمدنهای عظیمی چون هندی یا زبانهای پرجمعیتی چون عربی، گاه ریشه در این باور عام میان ما ایرانیان دارد که خود را همیشه اروپاییانی جدامانده از پسرعموهای آریایی اروپایی خود می‌دانیم که از بخت بد در میان مشتی عرب و هندی و افغان و ترک هبوط کرده‌ایم.
۴. مهمترین اصلاح‌هایی که ما می‌توانیم در خط خود انجام دهیم یکی افزودن توان نمایش آواهای اصلی و بعدتر اصلاح نحوی خط است؛ یعنی اینکه به اصلاح در واحد جمله هم بیندیشیم. در حالی که سالهاست درگیر جر و بحثهای وسواسگونه در باب نمایش جزئیات آوایی هستیم که مدتها پیش کسانی زحمتش را کشیده‌اند و در الفبای فونوتیک پرونده‌اش را بسته‌اند. اما هر وقت زبان اسپرانتو زبان مردم جهان شد، خط فونوتیک هم خط مردم جهان خواهد شد.
۵. تاکید روی اصلاح نحوی و اصلاح در واحد جمله از آنجاست که ما زبان را حرف به حرف از روی خط نمی‌خوانیم بلکه دیداری و بر اساس حافظهٔ تصویری خود می‌خوانیم. پس اینکه همهٔ جزئیات آوایی بین صامتها را -که در گیلکی نود درصدشان مصوت شوا(ə)ست، نشان نمی‌دهیم، به کمک حافظهٔ دیداری خواننده هیچ مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
۶. خط ایستاست؛ زبان در زمان تغییر می‌کند. خط صددرصد مطابق زبان امروز، فردا از زبان عقب خواهد ماند. این عقب ماندن را در همان مثال زبان انگلیسی (بند ۲) دیدیم. پس اینکه هر از گاهی تغییری در خط برای به‌روز کردنش ایجاد کنیم طبیعی‌ست.
۷. خط آرامی، جهان استتیکی خودش را دارد که در هنر خوشنویسی و معماری نمود می‌کند و برعکس خط رومی (لاتین) که ساختاری مکانیکی دارد، ساختاری ارگانیک دارد. پس به جای مقایسهٔ میان این دو جهان، باید ویژگیهای جهان خط آرامی را شناخت تا به جای هجرت به جهان رومی (لاتین) در همین جهان دست به اصلاح زد.

لاهیجان
۱۵۸۸ دیا ما ۲۲
ورگ

تؤضيح:
[۱] Hasan Ansari and Sabine Schmidtke, “Iranian Zaydism During The 7th/13th Century: Abu L-Fadl b. Shahrdawir Al-Daylami Al-Jilani and His Commentary on The Quran.’ Journal Asiatique 299.1 (2011), pp.205-211.
[۲] رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشی خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون) . گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ ۱۳۶۹.

 

 

چطور باید با این خط، گیلکی نوشت؟

الف. معروفترین و مهمترین نشانه، «ˇ» است که در اصل نشاندهندهٔ شوا(ə)ست. اما به طور قراردادی ما در ترکیبهای اضافی از آن استفاده می‌کنیم.
اضافهٔ ملکی: ماکانˇ جۊف
اضافهٔ وصفی: سۊرخˇ رۊجا
اضافهٔ معمولی: اۊتاقˇ مئن
دقت کنید که علامت «ˇ» در سه جا به هیچ وجه کاربرد ندارد. یکی در نشانهٔ مفعولی: من تي پسره بیدئم. بنابراین نوشتن این جمله به صورت «من تي پسرˇ بیدئم» نادرست است. چون «ه» بعد از پدر یک کلمهٔ مستقل و نشانهٔ مفعولی‌ست. دیگری به جای فعل «ایسه»: اۊن تي مأره. که اگر بنویسیم «اۊن تي مأرˇ» نادرست است. چون در اینجا هم «ه» بعد از مأر، در واقع یک فعل است: اۊن تي مأر ایسه. و دیگری هم به جای حرف اضافه: «مرىمه گۊشنه’»؛ که اگر بنويسيم «مرىمˇ گۊشنه’»، غلط است.
– گاهى لازم است که تاکيد کنيم که در یک کلمه بعد از یک حرف شوا داریم؛ در این موارد می‌توان از هفت کوچک استفاده کرد. مانند وٚرگ یا کٚل. در صفحه‌کلید گیلکی اگر کليد شيفت را نگه دارید و هفت کوچک را بزنید، می‌توانید بالای یک حرف شوا بگذارید. اما نباید در این کار زیاده‌روی کرد؛ در گیلکی‌نویسی نباید بالا و پایین حرف‌ها اعراب‌گذاری کرد.

ب. برای نمایش آوای a يا فتحه ( َ ) در هر دو حالت کوتاه و کشيده از «أ» (ىزبر: yəzəbər) استفاده می‌کنیم. مانند: تأ (تو را)، دأنم (دارم)، پأچ (کوتاه)، دأرم (دارم). البته هميشه تأکيد روی فتحهٔ کشيده است.

ج. به صورت استثنا، در کلمه‌هایی که به حرف «ه» ختم می‌شوند و این حرف یک مصوت را نمایندگی می‌کند (مانند خؤنه، فرده و…)، اگر لازم بود به عنوان نشانهٔ مفعولی یا فعل «ایسه»، فتحه‌ای به انتهای کلمه اضافه شود، به جای «أ»، برای حفظ صورت ظاهری کلمه، از «’» استفاده می‌شود: خؤنه’ (خانه را)، فرده’ بدئم (فردا را دیدم)، خسته’بؤستم، پياده’بم.

د. برای نمایش آوای e يا کسره ( ِ) در هر دو حالت کوتاه و کشیده از «ئ» (ىزير: yəzir) استفاده می‌کنیم. مانند: زئن (زدن)، مئبه (برای من)، زئندرم (دارم می‌زنم). البته هميشه تأکيد روی کسرهٔ کشيده است.

ه. برای نمایش آوای o يا ضمه ( ُ) در هر دو حالت کشيده و کوتاه و نيز براى نمايش صداهای ow، از «ؤ» (ىپيش: yəpiš) استفاده می‌کنیم. مانند: شؤن (رفتن)، شؤ (شب)، خؤ (خواب)، مۊسؤن (مانند). البته هميشه تأکيد روی ضمهٔ کشيده است.

و. در جمع بستن کلمه‌هایی که به «ه» یا «ا» ختم می‌شوند هم برای حفظ صورت ظاهری کلمه از «’» استفاده می‌شود و در مورد ختم به «ي» از «ئ»: خؤنه’ن (خانه‌ها)، پا’ن (پاها)، کاسپئن (کاسپى‌ها) و تيتيئن (تيتى‌ها).

ز. در این خط نیمفاصله نداریم. هرجا احساس کردید به نیمفاصله نیاز دارید، از معادل جهانی و بهتر آن یعنی خط تیره (-) استفاده کنید.

ح. برای نمایش آوای او (u) در هر دو حالت کوتاه و کشىده از «ۊ» استفاده می‌کنیم. مانند: فۊوؤستن، دۊر، پۊر.

ط. برای نمایش آوای «ای» (i) در هر دو حالت کشيده و کوتاه از «ي» استفاده می‌کنیم که در هر دو حالت جدا و چسبیده نقطه‌دار است. مانند: تيتي.

ى. در کلمه‌هایی که با دو حرف نمايندهٔ يک مصوت آغاز می‌شود (ایران، اؤره، ائره و…)، الف اول کلمه همچنان به صورت سنتی نوشته می‌شود اما خوانده نمی‌شود.

ک. برای نمایش مصوت‌های ترکیبی مختص زبان گیلکی از ترکیب علایم موجود استفاده مى‌شود: تيۊل، ريۊت و…

ل. برای نمایش صامت /y/ از «ى» استفاده می‌کنیم که در هر دو حالت جدا و چسبیده بینقطه است. مانند: چأىي. حسنى (حسنک).

م. ک. برای نوشتن کلمه‌هایی که در آن‌ها بعد از ي، ى مى‌آيد، مانند بیه، دیا، پياز و… تنها «ي» نوشته مى‌شود: بيه، دیا، بیه، پیاز و…

ن. برای جدانویسی و سرهم‌نویسی، معیار اصلی، استقلال کلمه است. یعنی بخش‌های مربوط به یک کلمه باید چسبیده به آن کلمه باشند مگر در مواردی که معیارهای دیگر یا عادتهای نوشتاری مانع شود. به عنوان مثال، افعال مستمر را با این توجیه که یک فعل مستقل و در نتیجه یک کلمه هستند با هم می‌نویسیم: شؤندرم، بمأبۊ و خؤردئدرم. همچنین، پیشوندهایی همچون «بي»، «نا» و… مانند: بیکس، بیسواد، نابلد و…
– در صورت نیاز به فاصله یا نیم‌فاصله از خط تیره استفاده می‌شود: خؤرده-درم. کاراىته-بۊم.

س. به عنوان گیومه، از همان گیومهٔ جهانی و استاندارد “” استفاده می‌کنیم. گیومه در این موارد کاربرد خواهد داشت:
– سخنی که به طور مستقیم از جایی یا کسی نقل می‌شود.
– نامها و کلمه‌های خاص، عنوان‌ها، اصطلاحات فنی و علمی (فقط برای یک بار در هر متن).

ع. در عددنویسی برای نمایش اعداد اعشاری از ممیز (/) استفاده می‌شود (۲۳/۴۰۵) و برای جدا کردن سه رقم هزارگان علامت معمول در استانداردهای جهانی (۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) به کار برده می‌شود.

ف. بنابراین الفبای گیلکی بر اساس آنچه از گذشته به ما رسیده (فرهنگ گيل و ديلم محمود پاينده لنگرودى) و اصلاحاتی که ما پیشنهاد می‌کنیم این است:
أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه). (بشنويد)

لاهیجان
۱۵۸۸ دیا ما ۲۳
میرعماد موسوی و ورگ

چطور در کامپیوتر خود گیلکی بنویسم؟

برای استفاده در کامپیوتر، صفحه‌کلید گیلکی با نام اختصاری glk آماده شده. یادآوری این نکته هم ضروری‌ست که برای موارد لازم، حرف ی فارسی (که در حالت چسبان نقطه‌دار و در حالت جدا بینقطه است) و چند حرف ديگر نیز در کیبرد گنجانده شده. حتی سه نشانه‌ عربیی (ة، ك، ً) هم قرار گرفته است. اين‌ها امکاناتی هستند که گاه در گیلکی‌نویسی به کار خواهند رفت یا در جست‌وجوهای اینترنتی کاربر را از کیبرد فارسی بی‌نیاز خواهد کرد.
اگر می‌خواهید در اینترنت جستجو کنید و به «ی» فارسی نیاز دارید، در ردیف دوم این صفحه‌کلید، از طرف راست پنجمین کلید کارتان را راه خواهند انداخت. اما حواس‌تان باشد از این حرف به هیچ وجه در گیلکی‌نویسی استفاده نکنید!

محل قرارگیری کلیدها در صفحه‌کلید گیلکی را در دو حالت معمولی و همراه با شیفت در تصاویر زیر ببینید:

کيليدتأخته۱

کيليدتأخته۲

 

ویندوز (Windows)

در سیستم عامل ویندوز، می‌توانید فایل نصب را از اینجا دریافت کنید و پس از باز کردن فایل فشرده شده، فایل setup را اجرا کنید تا زبان گیلکی اضافه شود. متاسفانه چون هنوز زبان گیلکی در بین زبانهای مایکروسافت ثبت نشده، شما صفحه کلید گیلکی را با حروف اختصاری AR خواهید داشت چون راهی جز این نداشتیم که فعلا روی یکی از صفحه کلیدهای موجود که مناسب زبانهای راست-به-چپ هم باشد، صفحه کلید گیلکی را پیاده کنیم.
در ویندوز، وقتی روی فایل setup دابل-کلیک کردید، تا بالا بیاید طول خواهد کشید؛ صبور باشید!
(این هم فایل گیت‌هاب، برای توسعه‌دهندگان آینده)

لینوکس (Linux)

در لینوکس اول باید فایل فشرده را از اینجا دریافت کنید. سپس فایل را باز کنید و از داخل آن، فایل install.sh را با دسترسی ریشه اجرا کنید. به عنوان مثال در فدورا (Fedora) باید در ترمینال ابتدا به مسیر فایل خود بروید و بعد این دو دستور را بنویسید:
su -
sh ./install.sh
یا در اوبونتو (Ubuntu) پس از رفتن به مسیر فایل باید این دستور را بنویسید:
sudo ./install.sh

این هم فایل گیت‌هاب برای توسعه‌دهندگان آینده.

اندروید (Android)

برای اندروید می‌توانید فایل را از این‌جا دانلود کنید یا از کافه بازار و مایکت بگیرید. این هم لینک گیت‌هاب. (لینک‌های بازار و مایکت ۴۸ ساعت پس از انتشار این پست فعال خواهند شد)

آیفون و آیپد و… (iOS)

صفحه‌کلید گیلکی برای آی.او.اس آماده شده اما شرکت اپل (Apple) برای کامپایل آن پول دریافت می‌کند. شما می‌توانید به این پروژه کمک کنيد: info@junglesofts.com

مکینتاش (Mac OS X)

همه چیز در اینجا توضیح داده شده است. (گيت‌هاب)

تحت وب

در اینجا می‌توانید صفحه‌کلید گیلکی داشته باشید و تایپ کنید. (لينک گيت‌هاب)

حرف‌ها به هم ريخته هستند؛ “ۊ” يا “ى” جدا نشان داده می‌شوند؛ به جای برخی حرف‌ها مربع نمایش داده می‌شود.

براى گیلکی‌نویسی بدون مشکل نیاز به فونت‌های استاندارد است. از میان فونت‌های موجود، این فونت‌ها بدون هیچ مشکلی به کار گیلکی‌نویسی می‌آیند:
Droid Arabic Naskh
FreeSerif
XB Tabriz
Lateef
Scheherazade
این فونت‌ها را می‌توانید از اینجا دریافت کنید و اگر فونت دیگری می‌شناسید معرفی کنید تا اضافه شود. (فونت وزیر هم به فونتهای سازگار با خط گیلکی افزوده شد.)

 

برچسب روی صفحه‌کلید

روی صفحه‌کلید کامپیوترتان می‌توانید برچسب گیلکی بچسبانید تا راحت‌تر تایپ کنید. یادتان باشد که با صفحه‌کلید گیلکی دیگر به صفحه‌کلید فارسی نیازی ندارید. برای تهیهٔ برچسب صفحه‌کلید گیلکی با ایمیل ورگ مکاتبه کنید و در عنوان ایمیل خود بنویسید: برچسب. برچسب رايگان است و تنها هزينهٔ ارسال دريافت خواهد شد. ایمیل ورگ: v6rg@v6rg.com

یا می‌توانید برچسب را از این‌جا دانلود کنید و خودتان چاپ کنید.

 

براى راه‌اندازى اين صفحه‌کلید مدیون زحمت‌های بی‌دریغ بچه‌های خوب و توانای گروه نرم‌افزاری جنگل هستم؛ دوستانى از آستارا و انزلی تا صومعه‌سرا (سوماسرا) و رشت و کوچصفهان (کوجسبان) تا سنگر و لنگرود.

هر پرسش يا مشکلی را می‌توانید در بخش گب (کامنت) مطرح کنید.

دیدگاه‌ها

42 پاسخ به “خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید”

  1. آرما

    خوشحالم که این پروژه با تمام مشکلاتش بالاخره به اتمام رسید.
    از این به بعد باید از این کیبرد استفاده کنیم و بر مبنای این کیبرد بقیه پروژه‌ها رو پیش ببریم.
    قطعا به خاطر وجود این کیبرد کارهامون در آینده ساده‌تر خواهد شد.
    جا داره که تشکر کنم از ورگ که در این مدت به شدت درگیر این کیبرد بود.

  2. مژگان عطرچیان

    خیلی زمات بو کی منتظر بیم. خوشحالم کی به ثمر برسه.. هنوز دانلود نکو دم اما دانم کی دئه از ای دفا گیلکی نیویشتن مئن راحتا بوم. ممنونم وخسته نباشید همه او کسانی کی زحمت بکشه اید.

  3. damoon

    سلاو

    عالی

    هسأ نصب کۊنم

  4. Gil E Zak

    بنظرم نواستی او کلیدان کي فارسي امرا خیلی مشترکه ، اوشأن جیگا عوضأبه حتی شیفتم کی زنیم. مثلن “أ ” یا “ؤ ” یا خود ” گیومه وا خو جیگاسر بمأنه. ان “^ ” یم بوزرگه تناسب نأره .
    تشکر فراوان امرأ

    1. ورگ

      Gil E Zak؛
      – اي کيليدتأخته گيلکي-نيويسي به چاگۊده بۊبؤ پس طبيعيه کي گيلکي الزامات اونˇئبه اؤلويت بۊبۊن. هر کيليدي کي اۊنˇ جا عوضأبؤ هينˇ وأسي بۊ. أ/ئ/ؤ گيلکي-نيويسي مئن اصليترين کيليدؤن ايسن. منطقيه کي بئترين جا دبۊن. در حالي که فارسي مئن چۊن کم کاراىته بنن بۊشؤن حالتˇ شيفتˇ مئن.
      شمه ىقين بۊدؤنين کي کيليدؤنˇ مقر گيلکي-نيويسي راحتي به طراحى بۊبؤ. پس اۊنˇ نقدم هينˇ سر در نظر بگيرين. ناواله اينه مؤنه کي عربي کيليدتأختهٰ، فارسي گبؤن (حرفؤن)ˇ سر نقد بۊکۊنيم. (گيلکي ؤ فارسي هونقد کسؤنه نزديکن کي عربي ؤ فارسي)
      – شيمه منظۊره “^ بۊزۊرگي” جي نفأمسم. اي کارکتره که أمه طراحي نۊديم. اي کارکتر برنامه‌نيويسي مئن کاراىته بنه. احتمال دئنم شمه اي کارکتره، أمي کۊچˇ هفتˇ همره قاطي بۊدين. اۊني که شمه گۊنين هشته. گيلکي-نيويسي مئن هفت کاراىته بنه: ٚ
      شيمه جي خأنم راهنما بقاىده بۊخؤنين. اؤره راجه به اۊ کيليدؤني که گيلکى-نيويسي مئن بکارشنه مفصل تؤضيح بدأم.

  5. نگار

    شیمی دم گرم. خسته نبید همه تن.
    فقط ایته موشکل; اونم أن کی من الان ای کیبورده می تبلت رو نصب بوکودم و شیفت کودن از گیلکی به فارسی یا انگلیسی سخته چون کی وأسی کیبورده کلن عوضأ کونم.

  6. ا.ز.ل

    ممنون و دستمریزاد
    کاری‌ست تاریخی

  7. damoon

    مۊ گمؤن کۊنم اگر نيم‌فاصله بنأبي بئتر بؤنابي

    1. ورگ

      damoon؛
      نيمفاصله’ کۊ مؤردˇ به لازم دأني؟

  8. آرما

    @نگار:
    ممنون کي گيلکي کيليدتأخته جه ايستيفاده کؤدن دريد.
    اصولا اه قضيه ايته مسئله طبيعي Custom Keyboard ‘ن ميئن ايسه کي کلا با بقيه زبؤنان سيوا بيبيد.
    مطمئن بيبيد هر کس هرچقدر سعي بؤکؤنه نتانه کيليدتأخته اي گوگل مأنسن چاکؤنه. هنه وأسي امأنم اصلا سعى نؤديم ايته اينگليسي کيبردم چکؤنيم. شمره پيشنهاد کؤنم هتؤ هر وقت گيلکي بخواستيد شيمي کيبرده اؤ جؤر جه عوض بۊکۊنيد.

  9. فرهنگ

    سلام ورگ جؤن/ شمی دس درد نکونه که زحمت کشین
    چندته چی مره نظر هئه که عرض کونم:
    1_ اگر شمره یاد دبو امی مدرسه شؤؤن ˇ وخت فارسی ره سعی بؤ کلمه ئان’ سرهم بنویسن ولی دومبالتر ئی نتیجه’ برسئن که سیفا سیفا نیویشتن بهتر هیسه چون کلمه سیفا مؤنه ؤ شئه اون’ «تشخیص» دئأن … حتی جمع ˇ نشانه که بی معنی هیسه یا هئی بی معنی، به وسیله و.. هین سر مو فکر کونم ترکیبی ؤ کمکی فعلان نی بهتر هیسه سیفا نیوشتن که هم خؤندن راحت تر ببو هم شاسه بو اصلی فعل’ تشخیص دئأن … سر ئاگیتن، شؤ درم، بؤشؤ بؤم و…
    2_ اینکه بنویشتی «تیول» ؤ اون’ تویم خؤندش بؤگوتی، می نظر دوروست نیه… ئی حرف “یته حرف” هیسه ؤ صدایی بین او ؤ ای دأره ؤ چون یته حرف هیسه وا یته نشانه جی بنویشته ببون؛ مثلا تۋل
    3_ هنده کلمه شناختن ره فکر کونم وا هرچی تونیم یه چی’ اون’ دنچکانیم که خؤندنکس ˇ ره مشکل ایجاد ببو ؛ مثلا حالت مفعولی یا حالت متممی ره بهتر هیسه “ه” کلمه دومبال سر نیئه چون پور کلمه داریم که “ه” همرا دوروس ئابو…شئه شئه یته علامت مثلا ” ‘ ” جی ( هو چی مؤسؤن که مصوت همرا دوروس ئابؤران ˇ ره بیاردی) استفاده گودن که هم تونه نقش’ نؤشؤن بدئه (متممی یا مفعولی) هم کلمه’ سالم بداره.
    مثال: لوی’ کله بنأ بؤم یاد ئاگودم «بونه» بؤسجانئم. این’ شئه دو جور تفسیر گودن: 1_ لوی بون ( = زیر) بؤسوتئه 2_ بونه ( = ته دیگ) بؤسوتئه
    که ئی مشکل ِپیش نومأن ˇ ره شئه اولی ره نیویشتن: «بون’ »دومی ره نیویشتن: «بونه’»
    4_ شاید شاسئه بو «ئ» ‘ فقط کسره عوض، همزه یا کوتا مکث ره استفاده گودن؛ ایتکی تونیم ئو کلمه ئانی که مفتوح مکث یا مکث+آ و.. دأرن نی نیویشتن مثلا:
    بؤگوتئم= گفته ام (بؤگوتم= گفتم) / مائار/ مئئج/ پیئر یا پئئر و…
    تی بنویشته متن مئن هم «مئن» ره هم «وئب» ره هین ˇ جی استفاده بؤگودی که اوشان ˇ تلفظ فرق کونه..این ˇ واسر شئه کوتا کسره’ ننویشتن ( وب).
    ____ ئی رسم الخط نام ˇ ره نی دوروسته که اصالتا آرامی جی بگیتئه بؤبه اما ایرانی ئن اون ِتغییر بؤگودئأر’ مستقیم عربی جی هگیتئن ؤ نشئه گوتن رسم الخط آرامی هیسه.

    1. ورگ

      فرهنگ؛
      تي دس درد نۊکۊنه کي وخت بنأى ؤ نقد بۊدي. منم سأى کؤنم تا اؤره که تينم تي نقدˇ سر گب بزنم:
      ۱. اينکه مدرسه’نˇ مئن چي گۊدن ؤ بازۊن چي بۊدن، منئه أمي ملاک بۊبۊن. اينم ىادأنۊکۊنيم که مثلاً هي پيشنهاد که “خانهٔ من” بنويشتهبۊبۊن “خانه‌ى من”، فرهنگستانˇ پيشنهاد بۊ که کؤللˇ فارسي-نيويسي سؤنتˇ مئن تازه بۊ. چن سال بۊمؤنسه ؤ بازۊن هنده فرهنگستان خۊ گبه وگردؤنه. امما هنۊز خئليئن، “ى” نيويسنن. اي تازه مؤشکلاتي ايسه که فارسي مئن دره.
      پس بأىم أمي بحثه بنيم أمي نيازؤن ؤ هدفؤنˇ سر. چي خأنيم؟ىعني چي نياز دأنيم ؤ خأ چي هأگيريم و دس بأريم؟
      أمي پيشنهادˇ مئن، لهجه’نه -نيويشتنˇمئن- نزديکأگۊدن ىکته اصل بۊ. اي واقعيت که أمي خط “اۊسمي” (organic) ايسه نأ مکانيکي ني ىکته دئه اصل بۊ. اينم که أمي نوشتاري سؤنت (چي اۊ سؤنتي که فارسي جي بمأ ؤ أي اۊني که أمي مکتۊبˇ تاريخˇ جي دؤنيم) ني تينه أمره رانما بۊبۊن ىکته دئه اصل بۊ. اينم که هرجا چيزي بۊ که داميشک أمه ندأشتيم ؤ بازۊن غربˇ جي بمأ، أمي قرار اي بۊبؤ کي جهاني استانداردؤنˇ سر پيش بشيم. مثلاً سجاوندي علامتؤن، غربˇ جي بمأ ؤ لازم نيه کۊنۊش بۊکۊنيم که گيۊمه’ عوضأکۊنيم ؤ ىکته تازه گيۊمه بدأريم. پس، هۊ جهاني گيۊمه’ (“”) کارأىتيم.
      اي اصلم بچربؤن کي: خط قرار نيه همته خؤندشي جؤزياته نۊشؤن بدئه. اي، فؤنؤتيکˇ کاره.

      خؤ!ايسه برسيم تي گبه. کلمه جي گب زئه-دري. أمي گب اينه که سيوا کلمه’ (کلمهٔ مستقل) خأ ىکسره نيويشتن. فاصله ىا نيمفاصله، کۊمکي نۊکؤنه. کسي که خطه خؤنده-دره، قرار نيه کلمه ريشه ؤ بنه ؤ اينˇ چاگۊدچيئنه بشناسه. خأ اصلˇ کلمه’ بشناسه.
      پۊل، ىکته کلمه’. وختي “بي” گينه بنه: بيپۊل. اي ىکته دئه کلمه’. وختي “ي” پسونده گينه بنه: بيپۊلي. هنده ىکته تازه کلمه’. وختي اينه جم دبديم بنه: بيپۊليئن.
      خؤ. أگه بخأىم تي گبˇ جي پيش بشيم خأ ايتؤ بنويسيم: بي‌پۊل‌ي‌ئن.
      ىا شاىد خأ ىپاره جاؤن فاصله ننيم. ولي چره؟ ىعني ملاک چيسه که کؤره خأ فاصله بنيم ؤ کؤره بچسبؤنيم؟ هنده ايتؤ ناچاريم وگرديم به أمي عادتؤن.
      أمي معىار ولي ىکچئه: کلمه استقلال. ايسه چي اي کلمه مؤشتق بۊبۊن چي ساده. (استثناؤن محدۊدن ؤ خۊدشؤن قاعده دأنن.)

      اينکه “سيوانيويسي خؤندنه راحتتر کؤنه”، کؤره ؤ چۊتؤ اثبات بۊبؤ؟ خطˇ مئن راحتيه نشأنه راحت اندازه گيتن. چۊن هميشک اۊ خطي که حاکمه، خۊ کارگيرؤنˇ مئن راحتتره چۊن ايشؤنˇ ذهن اينˇ همره عادت بۊده ؤ کار بۊده. تۊنم دليلˇ ديگري نأبئني کي ثابت بۊکۊني چره راحتتره؟ مۊ ولي دۊ ته دليل دأنم که ىکسره-نيويسي راحتتره:
      – چنته فاصله و نيمفاصله کمتر خرج بنه.
      – تۊ کلمه همره به مثابه ىکته سيوا کلمه برخؤرد کؤني ؤ تي خيال راحته که اينه خأ ىکسره بۊخؤني.

      راجه به توىم فعلؤن ؤ کۊمکي فعلؤن قضيه هنۊز مؤبهمه. امما اينکه بۊتؤنيم اصلˇ فعله تشخيص بديم دۊ مرحله دأنه:
      – اينکه بفأميم اي کۊ فعله تا اينˇ معنيه بفأميم. اي نيازي ايسه که کارگير (کاربر) تينه بدأره. خؤ. الؤن “بۊشؤم” ؤ “شؤدرم” ؤ “بشيم” ؤ “بۊنأشؤن”ˇ مئن، خؤندنکس منئه ايشؤنه تشخيص بدئه؟ ىعني “بۊ” که دچکسه’ “شؤم”ه، فأمسه بنه امما “درم” نشأنه تشخيص دأن؟! اۊنم وختي که فعلˇ مؤستمرˇ چاگۊدنˇ وأسي خالي هي ىکته فؤرمۊله دأنيم؟ بازين أگه قراره خؤندنکس راحت بفأمه فعل چيسه پس چره بۊشؤم سيوا ننويسيم؟ ىا بشيم؟ خؤندنکس نفأمنه که آخري مئن (بۊناشؤن) دئه أمه کۊمکي فعل دأنيم ؤ اي ربطي به شؤن ندأنه؟
      – اينکه بنه-شناسي ؤ زوانشناسي جي بفأميم ىکته فعل ؤ کلمه بنه ؤ تبار چيسه. اي زوانشناس ؤ بنه-شناسˇ کاره. خط نخأ اي وظيفه’ گردن بگيره.

      اينم بۊگؤم که ىکسره-نيويسي ؤ سيوانيويسي دۊ جۊر سؤنته که حتی لاتيني خطؤنˇ مئنم دره. مثلاً آلماني مئن همه چي ىکسره بنويشته بنه. مؤشکلي م ندأنن اي قضيه همره. آرامي خط اۊسمي ايسه ؤ هينˇ وأسي، ىکسره-نيويسي همره پيشاپيش جۊره.

      ۲. نيگا بۊکۊن! أمه دؤ جۊر گب (حرف) دأنيم: صامت ؤ مصوت. مصوته گيلکي مئن خؤندش بنويشتم. پس خؤندش=مصوت.
      ايسه خؤندشؤن چن جۊرن. اي چن جۊر بؤن ايشؤنه اعتبار هأندئنه. ايشؤنˇ مقره مشخص کؤنه. اينکه فلان خؤندشˇ مقر کؤره’؟ أکه دؤنيم که تيۊلˇ مئن، خؤندش (مصوت) ىک جاىي هنأ “ي” ؤ “ۊ” مئن. ايشؤنˇ جي تۊىم بۊبؤره.
      پس تۊىم خؤندشه. ولي خۊ استقلال ؤ سيواىئه دأنه. نأ “ي” ايسه نأ “ۊ”. ولي تۊ در نظر نگيني که أمه فؤنؤتيک نخأنيم. أمه ىکته خط خأنيم که گيلکي لهجه’نه ىک جۊر نزديکأکۊنه که هيته لهجه’ن اؤکته قۊرباني نۊبۊن امما هرته لهجه بۊتؤنه اؤکته لهجه’ راحت بۊخؤنه.
      پس وختي تي لهجه مئن واگؤىه بنه تيۊل. مي لهجه مئن تيل. رشتˇ مئن تۊل، وختي تۊ بنويسي تيۊل، مۊ دؤنم که اي هۊ کلمه’.
      ولي “تۋل” ىکته تازه علامت وارد کؤنه. أمه أگه قرار بۊ همته خؤندشؤن ؤ حرفؤن ئبه ىکته سيوا علامت بدأريم، خؤ، شؤنابيم فؤنؤتيک استفاده گۊديم. اي قضيه به اي معني نيه که اي خؤندشه به رسميت نشناختيم ىا حذف بۊديم.
      هۊتؤ که آلماني مئن، ىک سري خؤندشؤن که آلماني شي ايسه، دۊحرفي نۊشؤن بدأبنه:
      eu که “ؤى” صدا دئنه.
      ىا au کي أمه “آؤ” صدا دئنه.

      ۳. اينکه مفعۊلي ؤ متممي علامت ئبه خأ ىکأي نيويشتن که کلمه جي سيوا بۊبۊن، اۊ منطقˇ همره که (۱) مئن بأردي منئه دۊرۊس بۊبۊن. امما أمئه پيشنهادˇ مئن، چۊن قراره “تا اؤره که شأنه” کلمه’نˇ استقلاله بدأريم ؤ کلمه واحدˇ مئن همه چئه بچسبؤنيم ؤ اۊنˇ جي بيرين فاصله بنيم، پس لازمه ىک فکري راجه به اي دۊ ته علامت (مفعۊلي ؤ متممي) بۊکۊنيم.
      ائره تينيم أمي سؤنته نيگا بۊکۊنيم. اي صد سالˇ مئن ايشؤنه هميشک بچسبۊنيم. ولي دئبار، مثلاً “تفسير کتاب الله”ˇ مئن، سيوا نيويشتن: تي کتاب ا مأ هأدي.
      امما اي جۊر سيوانيويسي خئلي أمي ألؤنˇ نيويشتنˇ دابدستۊرˇ همره اختلاف دأنه ؤ تينه مؤشکل چاکۊنه. هينˇ وأسي أمه تصميم بىتيم فعلاً اي سؤنته دس نزنيم.چۊن نخأنيم ىک جۊر جراحي بۊکۊنيم که ىک دفأ اين همه شاعر ؤ نيويشتنکس پس بنيشن.
      تي مثاله راجه به تي گب نفأمسم. ايتؤ نظر هأنه کي چۊن تۊ به کؤل، أمي خطه قبۊل ندأني ؤ اۊنه کارأنگيني، تي مثالˇ مئنم هرجۊر که خؤدت دؤنسي بنويشتي ؤهينˇ وأسي مألۊم نيه کؤره ضعف ؤ مؤشکل مربۊط به أمئه پيشنهاده.
      أمئه خط قرار نيه همه چئه هۊجۊر که قراره بۊخؤنده بۊبۊن نۊشؤن بدئه. هرته خطˇ ديگه مۊسؤن اي خطˇ مئنم خئلي جاؤنˇ فأمسن وگردنه به خؤندنکسˇ ذهن ؤ ىاد ؤ عادت ؤ سواد. أمه حقسأى بۊديم اۊ مواردي که ده سال گيلکي-نيويسي تجربه مئن بديم ويشتر مؤشکل چاکؤنه (مخصۊصاً لهجه’نˇ مئنه) چاکۊنيم. هنده تأکيد کؤنم، فؤنؤتيک داميشک چاگۊده بۊبؤ.

      ۴. تا اؤره که لازم نيه شأنه کۊتا کسره’ ننويستن. تي گبه قبۊل دأنم. امما همزه ؤ مکثˇ به کارˇ ديگه شأنه گۊدن:
      بۊگۊته’م. مآر. پيئر. پئر. (آخري أمئه لهجه مئنم هۊنقد دکشه بنه که شمئه لهجه مئن. ىکته “ئ” وسه)

      سراخر اينکه، اي خط هۊنقد کي آرامي نيه، عربي م نيه. مۊ اينه دۊخؤنم آرامي چۊن خأنم اينˇ بنه ؤ اصله معرفي بۊکۊنم. وختي عربي نيويشتن ئبه چاکۊنواکۊن بنه، بنه عربي.امما وختي پ/چ/گ/ژ اينˇ مئن هأنه ؤ اينˇ دابدستۊر فارسي-نيويسي همره همساز بنه، بنه فارسي خط. الؤنم که هنده گيلکي-نيويسي ئبه چاکۊنواکۊن بۊبؤ، گيلکي خطه. ولي ايشؤن هر سۊ ته بنه ؤ أصل، آرامي ايسه. أگه اي سۊ ته پئره، ىکته اي سۊ ته نؤمˇ جي دۊخؤنيم سأب بۊديم.

  10. ماني

    دس طلا عالیه .
    فقط یته مسئله که هو مشکل شیفت گیلکی به انگلیسی ایسه که آرما پیشتر توضیح بدا چره و… و دامیشک هم یکته کوردی کیبورد بیده بوم اونم این مشکلأ داشت… ولی شانه بی نیاز ببیم چون ایران مین فینگلیش نویسی یا گینگلیش نویسی داب ببو این یکته مسئله مهمه یعنی وجود یکته کیبورد که دوته خطه ساپورت بکونه مثلا شانه هو کیسوم نی بنیم هی کی بخوای گینگلیش بنویسه ایتو بنویسه یا هو انگلیسی ساده چون بطن ای کار اینه ویسین بو راحت تر و آسان تر بنویسیم … ناجه دأنم ای کاره امرا ییسکالی راحت تر ببون.
    هنده گونم دس طلا

  11. damoon

    مه‌ره
    ته‌ره
    شمه‌ره
    أمه‌ره

    1. ورگ

      damoon؛
      تيني لؤطف بۊکۊني اي چارته کلمه واگۊىه’ لاتينˇ جي بنويسي باني ايشؤنˇ معنيه؟

  12. damoon

    kif’6 hadi m6’r6
    kif’6 hada:m t6’r6
    pul’6 hadam sh6m6’r6?
    biye buxown am6’r6

    مجبۊر وکتم اي کيبؤردˇ ره کيسۊمه پاکانم :(

    1. ورگ

      damoon؛
      خؤ هۊتؤ کي شيوه-نامه مئنم بمأ، وختي دۊته گبˇ مئن شؤا دأنيم نياز نيه اۊشؤنˇ مئن چيزي بنويسيم:
      کيفه هأدي مره
      کيفه هأدأم تره
      پۊله هأدأم شمره
      بيه بۊخؤن أمره
      (هر جام حس بۊدي که شاىد ىکچي ديگه همره قاطي بۊبۊن، مثلن “أمره” (أمره: ما را. أمره: همره) تيني ايتؤ بنويسي: أمٚره)

  13. محسن

    خسته نباشيد اين علامت هفت کوچيک تو مک نيست بجاش اين علامت هست .
    البته اگر ربط به سيستم عامل داشته باشه سيستم عامل من
    OS X yosemite

  14. آرما

    @محسن:
    هس‍‍ا مي مکبوک‍ˇ امرا کامنت نئن درم. هتو کي دينيد مؤشکلي وجود نره.
    با اي حال شؤما تنيد اپ Ukelele نصب بؤکؤنيد و انه امرا شيمي کيبرده سيفارشس بؤکؤنيد.
    ننم شايد اپل شيمي مک دورون ايبچه کيليدتاخته‍ˇ طراحيه عوض بؤده.
    مي سيستم عاملم ۱۰.۱۰.۳ ايسه.

  15. damoon

    سلاو

    هۊجۊر گه حۊضۊري بؤتم ته‌ره أندرؤيد نؤسخه مئن “=” دننئه ؤ “+” ني کار نؤنه ؤ خطˇ فاصله مۊسؤن کارکۊنه

    مۊ سيستمˇ تعويضˇ خطأني بياتم گه ده نيازي نيه بشيم ؤ زوؤنه دگردنيم.

    راجبˇ مٚره و أمٚره ني مخالف نيأم ولي مؤوافقم نيأم

    چؤن مه‌ره= مه + ره

    1. ورگ

      damoon؛
      – أگه تيني باخي به تؤضيح بنويس که کؤره و چۊتؤ سيستمˇ خطه عوضأکؤني؟
      – توىم کلمه ني خوشˇبه سيوا کلمه ايسه ؤ استقلال دأنه. ايتؤ نشأنه استدلال گۊدن. تۊ ىکته کلمه سر بحث کأدري که خئلي مناطق هيتؤ واگۊىه بنه ؤ هيچ ابهامي ندأنه: مره ىا مرأ. تي منطقˇ جي پيش بشيم خأ بنويسيم “اۊن دامؤن ه”. مي وؤتˇ مئن حقسأى بۊدم تؤضيح بدئم آرامي خط اۊسمي (اؤرگانيک) ايسه.

  16. آرما

    @damun:
    این مشکلات رو نمیدونستیم. به زودی اصلاح میشه و آپدیتش در مارکت ها و گیت هاب قرار میگیره. ممنون.

  17. damoon

    هۊجۊر گه همه دؤنن مأمۊلي سيستمؤنˇ مئن وختي “فاصله/Space” سره بدأري تۊني تي کيبؤرده عوضاني ولي وختي گيلکي کيبؤردˇ مئن فاصلهٰ فيشار دنيم تا … فاصله ننه پس نيشأنه فاصله سره بدأري ىؤ تي زوؤنه دگردني.

    ولي اگر اي تاتاييه بينين مي گبه بئتر فأمنين

    http://www.mediafire.com/view/gxck9gbtg5yaetg/1.jpeg#

    ايمه وختي ولگه (صفحهٰ) جير بيأرين تۊنين گيلکيه دؤجينين تا اي تاتاييه برسين

    http://www.mediafire.com/view/7qwq77mhwt7gfx0/Screenshot_%DB%B2%DB%B0%DB%B1%DB%B5-%DB%B0%DB%B7-%DB%B2%DB%B6-%DB%B1%DB%B1-%DB%B5%DB%B4-%DB%B1%DB%B3.jpeg

    ايمه تۊنين شيمي خطه دگردنين
    .

    اگرن خنين فارسي ؤ … جي بشين گيلکي تۊنين “فاصلهٰ” دخشأرين
    .
    ممنۊن

  18. damoon

    مخلصم علیرضا جؤن

  19. آرما

    @damoon:
    + اصلاح بؤسته و = ام ايضافه بؤسته.
    تأنيد أيه جه دانلؤد بۊکۊنيد:
    http://gilakikeyboard.ir/android.html
    ىا بئسيد چند روز ده شه مايکت و بازار دۊرۊن بعد اؤيه جه آپدين بؤکؤنيد.

  20. damoon

    ممنۊن
    حلله

  21. Gil E Zak

    دوبارده سلام . شک نارم کی گیلکی کلید تخته خیلی خیلی یم لازمه ولی دوستان توجه بدأرید ، انکی انهمه ورگ و الباقی دوستان اون رو زحمت بکشه اید ، بازم حالا حالا خیلی کار داره . پس اونأ کلید تخته نهایی فرض نوا کودانید. نکته مهم دیگر انکی الانه وختی امان همه جوره گیلک آدمان جأ انتظار دریم بایید ئه زمانه میئن کی گیلکی هندر مظلوم واقع ببوسته ، فضای مجازی دورون گیلکی بینویسید، ایتا کیبورد (کلید تخته ) دست و پاگیر امرأ باییم اوشانأ محدود بوکونیم بزین اثر معکوس خوایه داشتن. پس فعلن خیلی اون رو اصرار نوأ کودانید ( می منظور ویشتری “دامون ” امرایه) اجور متن ، ئه ئه کلید تخته امرأ می گوشی دورون و خیلی گوشی های دیگر میئن خوانا نیه و خرچنگ قورباغا نیشان دیهه. بعد ممکنه خیلی یان از هه یک کم گیلکی خواندن و نیویشتن جأ دس بکشید و منصرفأ بید. هوتو کی قبلن ورگ م ایشاره بوکوده بو الانه امان ایتا دوران رنسانس میئن ایساییم کی واستی متن و شئر گیلکیأ هر چی ویشتر ویشتر رواج بدیم و بینویسیم و بخوانیم و مسن تران و کوجه جغلان جأ از هر طبقه و جایگاه بخواییم کی شئر و داستان و خاطره گیلکی بینویسید. هر جوره کی خودشان تانید ،خوشان ماری زوان امرأ ، بدون پیش شرط و بدون برنامه نصب کودأن و کارأ پیچ و تاب دأن. البت انأ کی بوگوفتم هیذره ورگ و امی سایر دوستان کار ارزشأ کی ئه کلید تخته طراحی بکودید کمأ نوکونه و واستی هه فرمان بیشید جولوب و ایدامه بدید و اونأ روز بروز تکمیل ترأ کونید. ممنونم

  22. بخساد

    خودا قووت :)
    بیزحمت جیری پرانتزانء خو پیشنهادی رسم الخطˇ همرأ پور آنین تا أمه ره نحوه استفاده از ای رسم الخط رؤشنتر وکه. با این توضیح که هرکدام از ای کلمۀنء شأنه کلی تر در نظر گیتن! چوته؟! مثلا کلمه «لاکو» نشاندهنده کلماتی هیسه که به /و/ ختم بونن الی آخر. ممنون
    الف) دختر (=لاکو)
    * دختر را (=؟)
    * دخترها (=؟)
    * دختر ها را (=؟)
    * «لاکو هیسه» به صورت فشرده (=؟)
    * «لاکو هیسن» به صورت فشرده (=؟)
    ب) خانه (=خؤنه)
    * خانه را (=؟)
    * خانه ها (=؟)
    * خانه ها را (=؟)
    * «خؤنه هیسه» به صورت فشرده (=؟)
    * «خؤنه هیسن» به صورت فشرده (=؟)
    پ) نردبان (=سردی)
    * نردبان را (=؟)
    * نردبان ها (=؟)
    * نردبان ها را (=؟)
    * «سردی هیسه» به صورت فشرده (=؟)
    * «سردی هیسن» به صورت فشرده (=؟)
    ت) سیاه (=سیا)
    * سیاه را (=؟)
    * سیاه ها (=؟)
    * سیاه ها را (=؟)
    * «سیا هیسه» به صورت فشرده (=؟)
    * «سیا هیسن» به صورت فشرده (=؟)
    ث)* درخت (=دار)
    * درخت را (=؟)
    * درخت ها (=؟)
    * درخت ها را (=؟)
    * «دار هیسه» به صورت فشرده (=؟)
    * «دار هیسن» به صورت فشرده (=؟)
    ای آخری موردء شأنه کلی تر در نظر گیتن …

    1. ورگ

      بخساد؛
      الف) دختر (=لاکۊ)
      * دختر را (لاکؤ)
      * دخترها (لاکؤکؤن/لاکؤن)
      * دختر ها را (لاکؤنه)
      * «لاکو هیسه» به صورت فشرده (لاکۊ هيسه=لاکؤ)
      * «لاکو هیسن» به صورت فشرده (لاکۊ هيسن=لاکؤن)
      ب) خانه (=خؤنه)
      * خانه را (=خؤنه’)
      * خانه ها (=خؤنه’ن)
      * خانه ها را (=خؤنه’نه)
      * «خؤنه هیسه» به صورت فشرده (=خؤنه’)
      * «خؤنه هیسن» به صورت فشرده (=خؤنه’ن)
      پ) نردبان (=سردي)
      * نردبان را (=سرديه/سردئه)
      * نردبان ها (=سرديئن/سردئن)
      * نردبان ها را (=سرديئنه/سردئنه)
      * «سردی هیسه» به صورت فشرده (=سردئه)
      * «سردی هیسن» به صورت فشرده (=سردئن)
      ت) سیاه (=سيا)
      * سیاه را (=سيا’)
      * سیاه ها (=سياؤن/سيا’ن)
      * سیاه ها را (=سيا’نه)
      * «سیا هیسه» به صورت فشرده (=سيا’)
      * «سیا هیسن» به صورت فشرده (=سيا’ن)
      ث)* درخت (=دار)
      * درخت را (=داره)
      * درخت ها (=دارؤن)
      * درخت ها را (=دارؤنه)
      * «دار هیسه» به صورت فشرده (=داره)
      * «دار هیسن» به صورت فشرده (=دارن)

  23. بخساد

    بیزحمت جیری پرانتزانه خو پیشنهادي روشˇ همرأ هنده پۊرآنین تا أمره نحوه استفاده از ای رسم الخط رؤشن ؤ رؤشنتر وکه. ممنون
    الف)
    بودن در جايي (=?) hisa:n
    * من گيلان هستم: مۊ گيلان (=؟) hisam
    * تو گيلان هستى: تۊ گيلان (=؟) hisay
    * او گيلان هست: اۊن گيلان (=؟) his’e
    * ما گيلان هستيم: آمۊ گيلان (=؟) hisaym
    * شما گيلان هستين: شۊمۊ گيلان (=؟) hisayn
    * آنها گيلان هستن: اۊشان گيلان (=؟) hisan
    ب)
    ماضي نقلي (دکتن) dakətən
    * من گير افتاده ام: مۊ گير (=؟) dakətam
    * تو گير افتاده اى: تۊ گير (=؟) dakətay
    * او گير افتاده است: اۊن گير (=؟) dakət’e
    * ما گير افتاده ايم: آمۊ گير (=؟) dakətaym
    * شما گير افتاده ايد: شۊمۊ گير (=؟) dakətayn
    * آنها گير افتاده اند: اۊشان گير (=؟) dakətan

    1. ورگ

      بخساد؛
      تي فؤنؤتيک بنويشته’نˇ سر نيويشته درم:

      الف)
      بودن در جايي (=هيسأن) hisa:n
      * من گيلان هستم: مۊ گيلان (=مۊ گيلان هيسأم) hisam
      * تو گيلان هستى: تۊ گيلان (=تۊ گيلان هيسأى) hisay
      * او گيلان هست: اۊن گيلان (=اۊن گيلان هيسئه) his’e
      * ما گيلان هستيم: آمۊ گيلان (=آمۊ گيلان هيسأىم) hisaym
      * شما گيلان هستين: شۊمۊ گيلان (=شۊمۊ گيلان هيسأىن) hisayn
      * آنها گيلان هستن: اۊشان گيلان (=اۊشان گيلان هيسأن) hisan
      ب)
      ماضي نقلي (دأکتن) dakətən
      * من گير افتاده ام: مۊ گير (=مۊ گير دأکتأم/دکته’م) dakətam
      * تو گير افتاده اى: تۊ گير (=تۊ گير دأکتأى/دکته’ى) dakətay
      * او گير افتاده است: اۊن گير (=اۊن گير دأکتئه/دکته’ئه) dakət’e
      * ما گير افتاده ايم: آمۊ گير (=آمۊ گير دأکتأىم/دکته’ىم) dakətaym
      * شما گير افتاده ايد: شۊمۊ گير (=شۊمۊ گير دأکتأىن/دکته’ىن) dakətayn
      * آنها گير افتاده اند: اۊشان گير (=اۊشان گير دأکتأن/دکته’ن) dakətan

  24. قابوس

    جناب آرما سلام. ببخشید در مطلب خوب جناب حسن پور این مطلب را می نویسم. راستش نقد کوچکی در مطلب تبریک نوروز به فارسها( که نگاشته بودید و به عقیده حقیر به همراه مطلبی که در مورد فردوسی نوشتید در شان گروه شما نیست ) نوشتم. به خودم اجازه نمی دهم که مطلب خوب ورگ را به حاشیه با تکرار آن نقد به حاشیه بکشانم. اما به تجربه عرض می کنم حیف شماست که بخواهید از الگوهای آزمون پس داده ناموفق در امور فرهنگی استفاده کنید. به عنوان یک دوست و کسی که به امور فرهنگی علاقه دارم از شما خواهش می کنم به نقد دوستانه ای که می دانم کم هم نبوده اندکی گوش کرده و تامل کنید. گروه نوپای جنگل کارهای جالبی را شروع کرده و خدا را شکر در همین مدت کم به توفیقات زیادی دست یافته که به طور حتم بخشی از آن مرهون تلاش امثال حسن پور و البته خودتان هم هست. حیف است که وارد حاشیه های ناخوشایند شوید. امیدوارم در این روحیه تجدید نظر جدی فرمایید. چون نقد مرا نشر نکردید به خودم اجازه دادم و اینجا کمی از آن نقد را نوشتم. امیدوارم جناب حسن پور این جسارت را بر من ببخشند.

  25. بخساد

    “چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟”ˇ مئن
    ۱.
    اۊىندر که شۊمۊ گۊنين
    م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ…
    مي ور بئسي نيازي به اي قسمت نؤبؤ چون خىلي جا’ن نياز بۊنه گه ي پئسي، ى بيىه و نوشته وکئه! مخصوصا اۊ کلماتي که در اصل گيلکي هيسن.
    خۊدي:
    اۊىه = آنجا (اۊ+ىه)
    ايىه = اينجا (اي+ىه)
    بيىه = بيا
    نيىه = نيا / نيست
    ۲.
    ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم.
    اۊىندر که بؤتين چي کۊتا چي دکشه ني خأ اصلاح وکئه! و پيشنهاد کۊنم وکئه خالي دکشئرˇ ره “أ” جي استفاده وکئه و کۊتا فتحه’ به فنؤتيک بسپاريم …
    چۊن بعضي گۊىشانˇ ره مۊشکل پيش هنه. خۊدي:
    کۊتا فتحه: وکتن = شدن vakətən
    دکشه فتحه: وأکتن = خسته شدن va:kətən

    1. ورگ

      بخساد؛
      ۱. ىعني چي؟ تي منظۊره نىتم!چره لازم نبۊ بنويشته بۊبۊن؟ چۊن اي مؤرد زياد پيش هأنه؟! (ضمناً، اۊىه أمئه بحثˇ مثال نئه.)
      ۲. اينه چاکؤنم.

  26. بخساد

    ۱.
    اۊىه أمئه بحثˇ مثال نئه. دؤنم مۊ اۊىه’ مثال بيأردم تا اهميت نوشتن ايىه با ى رؤشنتر وکئه!
    اۊ+ىه = آن+جا
    اي+ىه = اين+جا
    ىه حسي مره گۊنه اي دۊ ته کلمه مئن “ىه” نشاندهنده مکانه و حتمن خأ کلمه مئن دؤبۊ
    ولي شۊمۊ گۊنين ايجۊر مواقع (ي پئسي، ى بۊمأ) خأ نويشتن: ايه
    ايسه دأريم:
    اۊ+ىه = آن+جا
    اي+ه = اين+جا
    ايته نه تنها اۊجۊر گه گۊنيم ننويسينيم بلکه تواضن هم برقرار نؤبۊنه
    هنده نئه يأ! مثلا: هيىه = همين جا (هي+ىه)
    که شيمي بؤتأرˇ همرأ بۊنه: هيه (هي+ه)
    قاسمآبادˇ مئن دأريم:
    اۊىجه (آنجا) uyjə
    ايىجه (اينجا) iyjə
    يا هنده مثلا أمي ور:
    اۊىندر = آنجا uyandar
    ايىندر = اينجا iyandar

    1. ورگ

      بخساد؛
      خؤ ايشؤن چره خأ دليل بۊبۊن که ي+ى، ي ننويسيم؟
      اينکه اۊىه ؤ ايه ايتؤ بنويشته بۊبۊن، باعث بنه دئه اي دۊته ىک جۊر ساختار ندأرن؟ اي اهميتي که گۊني چۊتؤ رؤشن بنه؟ مگه “چيسه”، هۊ “چي ايسه” نئه؟ أگه “ا” حذف بۊبؤ ىعني دئه چيسه چي+ايسه نئه؟
      دۊ ته شرط بأردي:
      – هۊ جۊر که گۊنيم بنويسيم. خؤ، فؤنؤتيک اي کاره کؤنه. هيچ خطي ندأنيم که هۊ جۊر که گۊنيم بنويسيم. ولي خطؤن کۊمک کؤنن که هۊ جۊر که بنويشتي بۊخؤني. ايه، راحت ie ؤ iye بۊخؤنده بنه.
      – توازن. اي دومي مئبه مؤبهم بۊ. توازن ىعني چي؟ خط قرار نئه دستۊرنيويسؤن ؤ زوانشناسؤنˇ کاره راتؤدئه. گرچه مۊ فکر کؤنم اي خط راتؤدئنه!

  27. فکرآزاد

    تبریک گمه. بقول گیله زاک هه فرمان بیشید جولو. ولی مره سخته هه کیبورد امرا کار کودن. خودایا شوکر ایتا خوب نازنین ریفق دارم کی می گیلکی داستانانه، گیلکی کیبورده جا زحمت کشه نیویسه. امیدوارم خودم بتانم زود باموجم کی اونی زحمته کمه کونم.

  28. شهناز

    سلام
    چند تا سوال داشتم. اینه گفتین بهتره به جای نیم‌فاصله از خط-تیره استفاده کنیم، پیشنهادتون تنها در گیلکی‌نویسی هست یا به نظرتون در فارسی‌نویسی هم نباید از نیم‌فاصله استفاده کرد؟
    درباره گیلکی‌نویسی من یه مشکل بزرگ دارم. می دونم که براساس پیشنهاد شما چطور باید کلمه «ىقين» رو نوشت، اما خارج از ورگ به این شکل نمایش داده می‌شه:
    ی‌قین
    چیکار باید کنم تا درست بشه؟
    ممنون میشم جواب بدین.

    1. ورگ

      شهناز؛
      بحثما اينجا فقط دربارهٔ نگارش زبان گیلکی است. وگرنه زبان فارسی شيوهٔ نگارش خودش رو داره و در اون شیوه نیم‌فاصله هم استفاده می‌شه.
      دربارهٔ جدا نشان دادن حرف ى هم در متن بالا توضيح داده شده که برای درست نشاندادنش باید از فونت‌هایی استفاده بشه که با صفحه کلید گیلکی سازگار باشند. نام این فونت‌ها در متن بالا هست و لینکی هم برای دانلودشون گذاشته شده.

  29. فرشید آقام علی پارسی

    زحمت بسیاری متحمل شده آید ، این یکی از آرزو های من بود ، درود فراوان بر شما ، امیددارم بزودی فرهنگ لغت گیلکی نیز با استفاده از این صفحه کلید به چاپ برسد ، و البته فرهنگ اصطلاح ات ضرب المثل ها اجازه چاپ مجدد با ویرایش جدید بگیرند .
    نهایت تشکر را از زحمات بی دریغ شما دوستان عزیز دارم

  30. شهناز

    ممنونم از توضیحات خوبتون.
    یه چیز دیگه که نفهمیدم این حروف متفاوت از فارسی هست. مثلا [ؤ] توی عربی کاربرد داره و همزه هم تلفظ می شه، مثل کلمه لؤلؤ. یا [ۊ] که نه توی عربی هست نه توی فارسی. ایا دلیل خاصی وجود داره که باید در الفبای گیلکی از [ؤ] برای [o] و [ow] و از [ۊ] برای [u] استفاده بشه؟ مثلا چرا به جای [ؤ] و [ۊ]، از [ۆ] و [ۋ] استفاده نشه؟ البته منظور من این نیست که بهتره از [ۆ] و [ۋ] استفاده بشه، بلکه سوالم اینه که چه دلیلی پشتش استفاده از این دو حرف برای مصوت های [o]، [ow] و [u] چه هست؟ یا مثلا اینکه چرا باید از [ى] باید برای [y] استفاده کرد؟ ایا دلیل استفاده از [ى] برای [y] متمایز کردنش از [i] یا [ي] هست؟
    ممنون میشم اگه یه توضیحی بدین.

    1. ورگ

      شهناز؛
      برای انتخاب این علائم به نقششان در فارسی توجه چندانی نکردیم. چون نیازی به این کار هم نبود. در عوض گوشهٔچشمی به سابقهٔ استفاده از این حروف در سنت نوشتاری خودمان کردیم. سابقهٔ استفاده از همزه برای نشان دادن کشیدگی‌ها در متن‌های گیلکی چهار دههٔ اخیر بسیار زياد است.
      بنابراین در پشت این قراردادها به دنبال دلیل خاصی نگردید. هر چه هست همین جلو،پیش چشم همهٔ ماست: نیاز به سه علامت هم‌تبار برای تمایز قائل شدن ميان o/u/v و نیز بين i/y. این انتخاب ما بود و در این انتخاب‌ها مواردی مثل زیبایی ظاهری متن (اجتناب از افزایش هفت‌های کوچک یا نقطه‌ها) اولويت داشتند.