ورگ

مي رفيقى الىۊشا، ىکته داستان-ه کي طنز أجي ىکته ساده ماجرا-ا نقل کأدره ولي اي نقل ٚ مئن، شيمه حقيقت أجي باورؤن-ه أنتريک کؤنه. اي داستان ٚ بنويشتٚکس ارکادي ارکانؤف (Аркадий Михайлович Арканов) ايسسه ؤ مهاپا رۊسي زبؤن أجي وگردؤنه گيلکي. اي داستان پيشتر قاف ٚ مئن چاپ بۊبؤ ؤ بيس دئقه پادکست ٚ مئن أني ضبط بۊبؤ کي تينين ائره بشتؤيين.

ونأشتن یکشمبه رۊز-ه راحت بۊخۊسم. تلفؤن بزئه بۊ سیم ٚ آخر! منم تترج گۊشي-ه ویتم ؤ هیتؤ کي نۊدؤنسم کي همرأ گب زئدرم، همه چي همرأ مۊافقت گۊدم! خالي این وأسي کي مأ دس ویگیرن ؤ وأبدئن کي بۊخۊسم. اۊ رۊز تا تینسن هر کار ئبه مي رضایت-ه هأگیرن. اۊ رۊز تا صۊب ٚ سر، مي بیس ٚ سه رۊبل طلب-ه ببخشئم. یک نفر ٚ همرأ کي مأ یاد دننئه کي بۊ، یک جا که هندئه نۊدؤنم کؤره بۊ، قرار بنأم ؤ اي نفر ٚ ضمانت-ه بۊدم ؤ یکته سگ هأیتم سن‌برنار ٚ نژاد، مي اسلاوي شکاف أم بفۊرتم! سراخره تمؤم ٚ اي جریانات ٚ مئن، آمریکا ی ٚ رئيس جؤمۊر ٚ قتل أم گردن بیتم! البته اي آخري فۊخۊس ٚ مئن بۊ. اي ترس أجي گه نکتا مئبه شۊم ٚ داستؤن پیش بأ، مي بالش-ه ویتم بۊشؤم مي پسر ٚ اۊتاق ؤ کاناپه سر وۊلؤأبؤم. ائره دئه تلفؤن ننأ بۊ؛ ألبته هننأبۊ ولي اسباب‌بازي.

مي سۊ ساله زأک، هیتؤ که خۊ پشم ٚ جۊرافؤن-ه جؤرأکشي، وأپۊرسئه: خأ بۊخۊسي؟

ادامه خواندن “مي رفئقی، الىۊشا”

توضیح وبلاگ ورگ: طی تمام این سالها که مشغول تلاش برای سامان دادن به نگارش گیلکی بودیم، مطالب و نظرهای مختلف در وبلاگ ورگ و ذیل برچسب «خط گیلکی» آرشیو شده که به پژوهشگر یا پرسشگر این موضوع کمک خواهد کرد تا دسترسی یکجا به این منابع داشته باشد. اخیرا از سوی پژوهشکدهٔ گیلان‌شناسی، آیین نگارشی جدید با عنوان سرخط منتشر شده که به نظر من باید اين خط را خط حکومتی سرخط نامید چرا که بی توجه به سابقهٔ امر و با انکار و نادیده گرفتن تمامی تلاشهای تاکنون شده و با نگاهی خاص (تایید قیمومیت فارسی بر گیلکی و نگاه گیلان‌شناسانه و بیگانه با فضای زندهٔ فعالان فرهنگی زبان و ادبیات گیلکی) به نوعی سعی شد تا چرخ را از نو اختراع کنند (پیرو تمام طرحهای حکومتی. مثلا سالهاست که میخواهند سیستم عامل ملی بسازند و هر کودکی که اندکی با دنیای نرم افزارهای آزاد و لينوکس آشنا باشد میفهمد که جریان از چه قرار است و داستان چیز دیگری است نه ساختن یک سيستم عامل) و با نگاهی به ترکیب اسامی پشت سرخط میتوان دید که این پروژه در نبود تجربه، دانش، سابقه و آزمون و خطا، صرفا دو برگ برنده برای خود متصور بوده است: مدرک دانشگاهی برخی از اعضای تیم سرخط (مدرک در زبان‌شناسی و در زبان و ادبیات فارسی)که حتی در شکل چینش اسامی هم لحاظ شده و دیگری مهر و امضای رسمی پژوهشکده که در دل برخی از اعضای همین تیم امید تفقد و حمایت از سوی مراجع رسمی آموزش و پرورش را زنده کرده است کما اینکه این عزیزان به موازات این پروژه مشغول مذاکرات و تلاشهایی هستند تا از سوی مراجع رسمی پذیرفته شوند. یکی از دلایل هول و عجلهٔ این عزیزان همین دیگ حلیم بود.
در کل اما خروجی سرخط، خود نمایندهٔ میزان دانش و توانایی و میزان دلسوزی این عزیزان در مورد گیلکی نویسی است و از طرفی در نخستين روز انتشار سرخط، اختلافات بین طراحان آن هم آغاز شد و چون سرخط صرفا اتحاد سلايق و نظرات گوناگون و گاه متضاد بود که فقط به طناب رسمیت و پدیرفته شدن از سوی حکومت و البته برائت از جریان مستقل و جوان، چنگ زده بود (و تقریبا هیچ یک از اعضای سرخط نه قبلا و نه حالا از آیین نگارش پیشنهادی سرخط استفاده نکرده و نمیکنند) در نتیجه آن تلاش به چیزی جز تکرار اختلافات و حرفهای تکراری چهل پنجاه ساله ختم نشد.
من که بعد از همان جلسهٔ اول با ديدن سطح و فضای گروه پا پس کشيدم و همین طور دکتر تسلیمی که او هم در همان جلسهٔ اول تصميم به عدم همکاری گرفت و خیلی زود، مدتها پيش از انتشار سرخط، مسعود پورهادی با انتشار متنی (که به محض دسترسی به آن در همین برچسب خط گیلکی آرشیو خواهم کرد) از تیم سرخط بیرون آمد و محمد تقی پوراحمد جکتاجی از اعضای تیم سرخط که خود پيش از این پیشنهاداتی در مورد گیلکی‌نویسی داشت (که اکثر این پیشنهادات در خط گیلکی پیشنهادی ما ادغام و پذیرفته شده) اما در این پروژه ناگهان از آن پیشنهادات صرف نظر کرده بود، در مقاله‌اي که در شمارهٔ ۱۶۳ گیله‌وا چاپ شد آیین‌نامهٔ پیشنهادی سرخط را شديدا نقد کرد. (این مقاله را از اینجا بخوانید.)
گرچه پروژهٔ سرخط از روز اول با نادیده گرفتن تلاشهای نسل جوان مستقل برای تدارک و تجربهٔ خط گیلکی استارت خورد، خطي که پیش از این هم همیشه مورد بی‌مهری اساتید بود (برخلاف استقبال بی‌نظیر نسل جوان از خط گیلکی) و به ویژه به نظر می‌رسد اینکه تلاشگران این خط همگی جوان و از جاهایی غیر از مرکز استان گیلان هستند و جغرافیای زبان گیلکی را فراتر از استان گیلان می‌بينند بيشتر باعث هراس و شتاب مرکزگرایان و رسمیت‌گرایان و اساتید شد تا هرچه زودتر جلو خطی که چند سال آزمون و خطا و توسعه و پیشرفتهای فنی دیجیتالی را پشت سر گذاشته بود چیزی طرح کنند که قدرت رسمی هم داشته باشد و چنان که از متن سرخط معلوم است خود را اولین و همزمان حرف آخر جا بزند، اما با همهٔ اینها آقای جکتاجی در مقالهٔ مذکور در نقد سرخط بالاخره برای اولین بار خط گیلکی پيشنهادی ما با چند سال سابقه را به عنوان چیزي که وجود دارد و استفاده می‌شود به رسمیت شناخته و از آن نام برد.
ما که بی‌خبر از جریانات درون سرخط بودیم و صرفا با دیدن مقالهٔ خروجی این پروژه انگشت حیرت به دهان برده بوديم از آن همه اشتباه و سو تفاهم و آن همه بی‌خبری از سنت نوشتاری گیلکی واحکام نادرست، پس از پایان تعطیلات نوروزی با مقاله‌اي از محسن آریاپاد (عوض دیگر گروه سرخط و دبیر اجرایی آن) روبرو شدیم که به صورت سرگشاده در اینترنت پخش شد (این مقاله را می‌توانید در اینجا بخوانید) که جزئيات بيشتری از روند شکل‌گیری این شیوه‌نامه را شرح میداد و به عملکرد دبیر علمی سرخط (جهانگیر سبزعلیپور که به عنوان دبیر علمی سرخط، در جلسات لازم می‌شد با ایشان فارسی گفتگو شود چون گیلک نبوده و گویا در گیلکی حرف زدن و گیلکی نوشتن بسیار کم‌تجربه‌اند) نقدهای شدیدی وارد کرده و انحلال سرخط را اعلام کرد. این متن به نظرم سندی تاریخی است تا آیندگان بدانند چه کسانی با چه انگیزه‌ها و رانه‌هایی در این روزها چگونه عمل کردند.
خلاصه اینکه دلیل حکومتی نامیدن سرخط با توجه به نحوهٔ اجماع، شکل عملکرد، عاقبت پر از اختلاف و تفرقهٔ پایانی و اصرار دست اندر کاران آن برای انکار یک تجربهٔ غیررسمی اما موفق طی چند سال گذشته و استفاده از چهره‌های سلبریتی (و فاقد کمترین سواد و تجربه در گیلکی نوشتن) و استفاده از هنرمندان وابسته‌ای که دبیر جشنواره‌های ادبی حکومتی بوده یا امتیازهای فراوان برای نشر دارند یا به آموزش و پرورش و صدا و سیما رفت و آمد دارند، تقريبا روشن است. در اين عبارت نه توهینی نهفته است نه تحقیری. صرفا واقعیتی است که گمان نکنم بخش مهمی از پدیدآورندگان سرخط حتی از بابت آن ناراحت باشند. همگی اینها نشان می‌دهد که علاوه بر هراس از جوانان و کوششهای بیرون از مرکز، چراغ سبز بالایی‌ها هم انگیزهٔ مهمی بود تا چنین جمع متضاد و اغلب ناآگاه با گیلکی‌نویسی شکل گرفته و خیلی زود از هم بپاشد.
ضيا خوش‌سیرت اما بی‌خبر از تمام اینها، اواخر دی ماه سال گذشته و پیش از اینکه از درون سرخط نقدها مطرح شود، از آن طرف سیاره با خواندن متن سرخط شروع به نوشتن متنی کرد که بخش اولش را در اينجا میخوانید. بخش دومش هم به زودی در قاف و ورگ منتشر خواهد شد.

پیشگفتار
پیش از آغاز اين یادداشت، به‌نظرم رسید که چند نکته را ذکر کنم. نخست این که مخاطب این یادداشت عموم مردم بوده و لزوما تاکیدی بر فضای بیرون و درون دانشگاهی ندارد، هرچند در ابتدا بر آن بودم که به صورت مقاله آن را ارائه دهم. دوم، تلاش می‌شود که زبان نوشته غیرآکادمیک بوده، و همهٔ مخاطبان احتمالی این متن را درنظر گیرد. سوم، احتمال این که خواننده نیاز به خواندن مطالب دیگر (که ذکر خواهد شد) داشته باشد، وجود دارد. چهارم، جایگاه نویسندهٔ این متن، به‌عنوان الف، یک بومی گیلان، ب، گویشور یکی از گویش‌های گیلکی، پ، دانش‌آموختهٔ زبان‌شناسی و انسان‌شناسی بوده، ولی در نوشته‌ٔ پیش‌ رو تلاش شده که الف و ب بیشتر در نظر گرفته شود. پنجم، با درنظر داشتن این که این یادداشت در کجا هم‌رسانی خواهد شد، متن پیش رو کوتاه خواهد بود و تنها به بخشی کوچک از شیوه‌نامهٔ سرخط می‌پردازد.

ادامه خواندن “یادداشتی دربارهٔ سرخط، خط گیلکی پیشنهادی انتشاریافته ازسوی پژوهشکدهٔ گیلانشناسی (بخش نخست)”

چندی پیش آروین ایل‌بیگی ادمین صفحهٔ احمد عاشورپور در اینستاگرام از من خواست تا در گفتگویی شرکت کنم که پیرامون عاشورپور و فرهنگ و موسیقی گیلکی باشد. پذيرفتم و این اولين تجربه‌م در استفاده از امکان لایو اینستاگرامه.
در این گفتگو به زعم خودم بسیاری از گفتنی‌هام رو که گمان میکردم باید به گوش نسل تازه‌نفس برسونم گفته‌م.

اگر به سایت یوتوب دسترسی دارید که میتونید از طریق این لینک یا زیر همین نوشته در همین جا فیلم این گفتگو رو ببينيد و اگر هیچ راهی برای عبور سد سانسور ندارید، این ویدئو در اینستاگرام به صورت آی.جی.تی.وی در دسترس شماست.

سلام جغلأن. شيمه عيد مۊبارک بۊبۊن. پیک ٚ نؤرۊزي بأردم شيمئبه! 😄 اي وبمجي مئن پۊر پۊر ٚلينک ؤ مطلب ؤ وانيويس ؤ آهنگ ؤ خؤرؤم چئه. شمه-رأني بنويسين کي دۊس دأنين وبمجي مئن چي معرفي بۊبۊن.

۱. «کۊچ ٚ سیا مایي» یته داستؤن ٚ نؤمه کي صمد بهرنگي بنویشته. اي داستؤن کي زأکؤن ئبه بنويشته بۊبؤ، تایسه چن دفأ گیلکي ترجۊمه بۊبؤ. یکته اي ترجۊمأن دامؤن ٚ شئه که کم‌کمی نأ دره خۊش ٚ وبلاگ ٚ مئن.

۲. اين أن یکته تازه تجرۊبه، گیلکي أجي.

۳. اي وؤت قدیمئه ولي هندئه خأ خؤندن تا شاید انگیزه بۊبۊن که ویکیپدیای ٚ من یاور بأین. ائره ژیویر گیلکي ویکیپدیا یأجي بنویشته.

۴. محسن کیوانفر یته داستؤن ترجۊمه بۊده گابریل گارسیا مارکز أجي کي این ٚ نؤم ایسسه: دؤنیا خؤجیرترین دمرده‌کس؛ اي قصه-أ بۊخؤنین که خؤرؤم قصه‌أ. البته نۊدؤنم چره دمرده جا بمأ دمرده‌کس؟ چۊن دمرده خۊشئبه «غریق» معنا دئنه؛ دئه لازم نئه اۊن ٚ دۊمباله چیزي بأریم.

۵. وارۊژان-ه شناسنین؟ أگه نشناسنین گه خأ بۊدؤنین یته پیله خؤرؤم مۊزیکدؤن بۊ که این ٚ چأگۊده یا تنظیم‌بۊده کارؤن-ه بعید دؤنم نشتؤسه بین. گۊگۊش ؤ داریۊش ؤ فرهاد ئبه آهنگ چأگۊده دأنه؛ «بوی خوب گندم» ؤ «پل» ٚ مۊرسؤن.
ایسه ائره تینین واروژان ٚ کارؤن ٚ سر یکته خؤرؤم تحلیل بۊخؤنین. اي تحلیل چن بخش دأنه که تینین بشین ائره اۊن ٚ أولي قسمت-ه بۊخؤنین ؤ باخي بخشؤن ٚ لینکم هۊن ٚ جیر هننأ.

۶. آخري عکسي گه نصرت رحمانی أجي بیته بۊبؤ، اي عکس خۊش‌ئبه داستؤن دأنه! ائره تینین عککاس ٚ نقل-ه بشتؤیین اي عکس ٚ کندن أجي ؤ نصرت ٚ زیندگي أجي اۊ زمت کي رشت نیشت.

۷. اي وؤت خؤندن دأنه! نیما ؤ شاملو ؤ فروغ ؤ سعید سلطانپور ؤ صمد بهرنگی چره پیله کس بؤن؟ چره رسمي رۊزنامه‌نیویسؤن اي پنج نفر أجي کینه دأنن ؤ هر کاري کؤنن که بۊگؤن ایشؤن هأچي پیلله بۊبؤن؟ راسسه هأچي پیلله بۊبؤن؟ هایده ترابی وؤت-ه بۊخؤنین.

۸. بفرماييد! اين أن یته أپلیکیشن شیمه گۊشي به، تا گیلکي کلمه‌أن ٚ مئن وامجيد.

۹. اي وبلاگي که خأ معرفي بکۊنم، مئبه خئلي عزیزه چۊن لایجؤن‌مجي-ئه اینترنت ٚ مئن آسؤن بۊده. اۊنم نأ خالي جؤغرافیايي متن بلکي تاریخي‌أم تینین لایجؤن-ه اي وبلاگ ٚ مئن بینین. محمدرضا توکلي، خئلي ساله کي خۊش ٚ وبلاگ ٚ مئن یته خؤرؤم آرشیو چاکأدره کي حتی گیلؤن ٚ باخي ٚ شهرؤن ؤ دهاتؤنم شامل بنه. عکس ؤ وؤت (متن)، بۊگذشته زمت أجي تا هي ألنئک ٚ مردۊم ٚ زیندگي بازار ؤ خیابؤن ؤ طبیعت ٚ مئن تا گۊلؤن ؤ واشؤن ؤ مۊرغؤن. خؤدتؤن بشین نیگا بکۊنین.

۱۰. مشرۊطه تاریخ أجي چقد چي دؤنین؟ گیلؤن ؤ گیلؤنئن ٚ نقش أجي اۊن ٚ مئن چي؟ چي دؤنین؟ ناصر عظیمي خۊش ٚ «تاریخ گیلان» ٚ کتاب أجي که سۊ جلده ؤ تازگي بیرین بمأ، یک فصل-ه اینترنت ٚ مئن مؤنتشر بۊده؛ اۊ فصل-ه کي تهرؤن-ه گیتن ؤ مشرۊطه زينده واگۊدن ٚ نقله. اي فصل کي یته مقاله‌أ، ائره پي‌دي‌ئف هننأ کي تینین بۊخؤنین.

۱۱. اینأم یته خؤجیر ٚ آهنگ، کي آرش شفيعي‌ثابت بۊخؤنده: وؤزین! ویریسین! سیمبر دکین!

۱۲. اي کارتۊن-ه حتما بنیشین. «فلاسۊت» زحمت بکشئه اۊن ٚ سر گیلکي صدا بنأ ؤ جیرنیویس أم دأنه.

۱۳. تایسه گیلکي أجي روانکاوي سر چيزي بۊخؤنده یا بنویشته دأنین؟ اي کانال-ه پی بگیرین بینین چي خبره!

۱۴. این أم یکته خؤرؤم ترجۊمه، آنتؤن چخؤف أجي.

۱۵. اي تلگرام ٚ کانال ٚ مئن خؤرؤم فیلمؤن ٚ سر گیلکي جیرنیویس نئنن. بشين خؤدتؤن بینین. جالبه.

۱۶. جۊما، یته مۊزیک ٚ جرگه‌أ کي أنزلي مئن پا بیته ؤ چنته خؤرؤم گیلکي کار أم ضبط بۊده. حتما ایشؤن ٚ کانال-ه سر بزنین ؤ ایشؤن ٚ کار-ه بشتؤیین.

۱۷. جن هفته پيش يکته بۊبشتؤ دأشتم آروين ايلبيگي همرأ اي تيتر أجي: از بیه‌پیش تا عاشورپور. اي بگۊبشتؤ ٚمئن مي خيالي مي مؤهم گبؤن-ه بزئم. بد نئه بشتؤيين. أگه يۊتۊب ٚ مئن تينين بشين، تينين ائره اي بگۊبشتؤ-ه بنيشين. أگرأن شيمه يۊتۊب سانسؤر بۊبؤره ؤ مننين سانسؤر ؤ فيلتر-ه سروؤزين، بشين ائره تا اينستاگرام ٚ مئن بينين.

۱۸. اين أن يکته خؤجير آهنگ ۱۲۷ جرگه أجي: آهنگ اساسي. شيمه وهار خۊش بۊبۊن ؤ پۊر پۊر ٚ سبزي ؤ نۊر.

متنی که می‌خوانید، مستندات مربوط به خط پیشنهادی و امکانات فنی مربوط به این خط است که برای زبان گیلکی طراحی شده و پس از چهار سال تجربهٔ عملی، طی زمان و پس از استفادهٔ کاربران بسیاری در اینترنت و بیرون از آن، به مرور ضعفهای آن مشخص و برطرف شده و یا پیشنهاداتی به آن افزوده شده است.
بخش اول این متن، بحثی نظری است دربارهٔ خط و پاسخی است به برخی انتقادها. بنابراین اگر حوصله ندارید و می‌خواهید سریع بروید سر اصل مطلب و ببینید در چارچوب پیشنهادی ما چگونه باید گیلکی نوشت، می‌توانید بدون خواندن این بخش بروید به این بخش: چطور باید با این خط، گیلکی نوشت؟

باید یادآوری کنم که این پروژه تنها یک پیشنهاد به همهٔ گیلکان و اهل قلم گیلک است وگرنه دنیای امروز بسیار گسترده‌تر و بسگانه‌تر از آن است که کسی یا گروهی نقش قیم و آقابالاسر دیگران را بازی کند؛ طراحان و مشاوران و کوشندگان این طرح نیز بدون چنین توهمی، بر اساس یک و نیم دهه تجربه در حوزهٔ ادبیات و زبان گیلکی و پس از مشورت و همفکری و گفتگوهای دامنه‌دار، این پیشنهاد را کارآمد و شدنی و سودمند می‌دانند و همهٔ گیلکی‌زبانان را به همراهی با آن فرا می‌خوانند.

ادامه خواندن “خط گیلکی”

این متن نوشتهٔ سید فرزام حسینی روزنامه‌گار ساکن رشت است که پیشتر در شمارهٔ نهم نشریهٔ قاف (چاپ فومن) چاپ شده و حالا برای بازنشر به وبلاگ ورگ سپرده شده.

یکم) نوشتار پیشِ رو، درباره‌ی رشت است و نوعی از برخورد ناسیونالیستی با آن، شهری که این سال‌ها و ماه‌ها و روزها، بسیار درباره‌اش شنیده‌ایم و خوانده‌ایم، شهری که در رسانه‌های رسمی و غیررسمی، جایی برای خودش پیدا کرده و مطبوعات کاغذی و مجازی، صفحاتی را به اکنون و تاریخش –و بیشتر تاریخش البته- اختصاص می‌دهند، و دیده و ندیده، چیزهایی درباره‌اش، درباره‌‌ی «جذابیت‌های پنهان و آشکارش» می‌گویند و می‌نویسند، آیا چنین توجهی، چنین به اصطلاح رسانه‌ای‌شدنی، خوب نیست؟ آیا فرصتی برای رشت، و به‌طریق اولی، اهالی این شهر نیست؟ بگذارید اندکی از مسئله فاصله بگیریم و سپس، دقیق‌تر به آن بازگردیم، بگذارید پیش از آن‌که به استقبالِ ستایش‌های بی‌کران این سال‌ها و ماه‌ها و روزها برویم، کمی عقب‌تر بایستیم و مسائلی را پیرامونِ رشت با هم مرور کنیم.

ادامه خواندن “ناسیونالیسم در ناسیونالیسم؛ تکه‌هایی پراکنده درباره‌ی گذشته و اکنونِ «رشت» و حواشیِ پیرامونش”