بگوبشتؤ، فرامرز دعایی همره

فرامرز دعایی، هنوز هو فرامرز دعایی‌یه. پیرأ بؤ، بشکسه، اما دنشکسه! ای دوره-زمؤنه مئن که اگه خأنی دشکسنأ جی جؤن به در ببری، خأ میز و امضا و بخش‌نامه دیواره فچکی، فرامرز، خو خانواده و خو دوس‌دارؤنˇ باله دچکسه.
بی‌کاری، فقر، اعتیاد، هیتته نتؤنسن ای خانندهٰ جیر بأرن. چون هنوزم کی هنوزه اینˇ صدا مردومˇ ماشینˇ ضبطˇ مئن دره. هنوز اینˇ ترانه‌ٰن مردومˇ ذهنˇ مئن دره. فرامرز دعایی بمأ، بمأ، بمأ، تا فارسه به «زاکی جان». ترانه‌ای که به قول فرامرزˇ برأر، کیومرث دعایی: «تجسمه. زاکی جان نماده. زاکی جان بی‌قراریه. زاکی جان زندگیه. زاکی جان فرامرز دعایی اتوبیوگرافی و شناسنامهٰ».

● قبل از این‌که موسئقی بحثه وارد ببیم، یکته سوال دأنم و اونم اینه که مثل این‌که شمه تئاترم کار گودین. دوروسسه؟
بله. او موقع تئاترم کار گودیم. خودمؤن نیویشتیم. خودمؤن کارگردانی گودیم. خودمؤن بازی گودیم. هی لشتˇنشا مئن. او موقع مو کلاس شیش یا هفت ایسأ بؤم. دیگرانˇ نمایشنامه مئنأ نی بازی گودم. کلاس هشت کی بؤم ده بوشؤم رادیو گیلان.

● چیزی که امئبه جالبه اینه که دعایی خانواده، هممه‌ته، هونر ˇ مئن دس دأنن. چوتؤره؟ ای قضیه نکونی موروثی ببون!
اول این‌که خؤب لشتˇنشا هونرˇ معدنه. ولی از او جایی کی می پئر هونرˇ مئن و موسیقی ایرانی ردیفؤنˇ مئن دس داشتی، امنم به تبعیت جی امی آقاجان ای کاره شورو بگودیم.

● شأنه گوتن کی شمه اوّلی اوستاد، شمه پئر بو؟
بله. بله. اوّلی اوستاد می‌شی، می پئر بو.

● اولین آهنگی که ضبط بودین، هو رادیو گیلانˇ مئن بو؟
او زمان چون مو سن قانونی ناشتم، هرچی سعی گودیم بوخؤنم، مرأ ولانشتید بوخؤنم. دیگر خؤننده‌ٰنˇ ره شعر گوتم. مو هشت ته فارسی ترانه خانم نادره ره چاگودم. آقای پوررضا ره شعر و آهنگ چاگودم. خانومˇ نسترنˇ ره شعر و آهنگ چاکودم و خودم چون هنوز سن قانونی ناشتم، ولانشتید کی بوخؤنم.

● شمره یاد دره کی چه آهنگی آقای پوررضایˇ به چاکوده بین؟
بله. ایته آهنگ و ترانه‌ای بو به نام «گولی جان». ایته دوصدایی ترانه هم چاکوده بؤم که آقای پوررضا و خانومˇ نسترن بخؤنده بؤن.

● گولی‌جانه خودتؤنم بخؤندین؟
نه! او گولی جان با ای گولی جان فرق کونه. می اوّلین آهنگ و ترانه کی ضبط بودم، «شکایت» بو که شعر و آهنگ می‌شی بو و آقای ویسانلو تنظیم بگوده بو. هی آهنگˇ أمره می کاره رادیو مئن شورو بوگودم. کی اینˇ ترانه ایتؤ شورو بَه: عجب تو بی‌وفا بی. ای آهنگه سال 1347 بوخؤندم، شونزه سالگی مئن.

● چوتؤ رادیو گیلانˇ همأ آشنا ببؤین و بوشؤین اؤره؟ چوتؤ اؤره موعرفی ببؤین؟
او زمان آقای ویسانلو رادیو همه‌کاره بو. مو چون ایته از شنوندگانˇ خوبˇ رادیو بؤم، ایته نامه بنویشتم آقای ویسانلو ره کی من صدای خوشی دارمه، دوس دارمه برنامه اجرا بکونم و خیلی آرزومندم کی ترانه اجرا بکونم و از ای حرفؤن. آقای ویسانلو می جوابˇ ره ایته نامه بنویشته، کی او زمان مو کلاس هشت ایسأ بوم. نامه بنویشته بو کی: «رادیو خانه‌ی مردم است. رادیو متعلق به شماست. شما اگر صدای خوشی دارید، در یکی از روزهای فرد هفته بیایید به رادیو که صدای شما آزمایش شود». مونم یک روز بوشؤم آزمایشˇ صدا ره و می صدا مورد تایید قرار بیته و او روزˇ جی مو شورو به خؤندن بوگودم.

● شمره یاد دره که شونزه سالگی جی تا سال 57، چن‌ته ترانه بخؤندین و ضبط بودین؟ همه رادیو گیلانˇ مئن بو؟
همه رادیو گیلان بؤن و بعد تلویزیون بمأ و بوبؤ گیلان و مازندرانˇ تلویزیون. او زمان کی مو خأستم «تی ناز مره بایه» ترانهٰ بخؤنم تازه گیلان و مازندرانˇ تلویزیون افتتاح بوبؤ بو (اردیبهشت 1352) که مو رادیو مئن تمرین بوگودم و تلویزیون اجرا بوگودم.
می دوّمی ترانه «تنها» (بختره کی از تی نظر دورأ بوم…) بو و سوّمی، «توفانیه دریا» ترانه بو که هم گیلانˇ مئن اجرا بوگودم و هم تئران. تئرانˇ مئن ایته پیله اورکسترˇ أمرأ اجرا بوبؤ و روزنامه‌ٰنˇ مئن خیلی تعریف بوگودن. ای آهنگˇ ره، گلشن زار، ناصر زرآبادی، حسن لشکری، بیداریان، حسین صمدی، ایشؤن همه او آهنگˇ مئن نوازنده بؤن. ای آهنگˇ زمان با سال 48 بوبؤ بی.

● شمه ترانه‌ٰن، کی شی بو؟
همه خودمˇ جی بو. فقط ایته ترانه شیونˇ شی بو کی خیلی دوس داشتی مو بوخؤنم. آخرین آهنگی که مو قبل از انقلاب، تلویزیونˇ مئن بخؤندم، «فدایی» (هچین تره فدا نوکون…) بو که اینˇ شعر شیون فومنی شی بو که اونˇ سر آهنگ بنأم. بقیه آهنگؤن، اکثر به اتفاق، شعر و آهنگ خودمˇ شی بو. «مهربان ببو» ترانه نی، دوتته بیت شیونˇ شینه و باقی می‌شی.
تنظیمˇ مئن، آقای علیزاده، آقای ویسانلو و مرحوم زنده‌یاد فروزانفر و مو با هم همکاری گودیم و آهنگؤنه تنظیم گودیم.

● او زمان آهنگؤنˇ ضبطˇ سر، تا نوازنده بزنی و خاننده بخؤنی و ای ضبط ببون، معمولن چنی طول کشی تا یک‌ته آهنگ آماده ببون؟
اگر اشتبا نوگوده بی، پنج یا شیش دئقه.

● یعنی پنج دئقه مئن یک‌ته آهنگ ضبط گودین؟ مو ای بار خؤندم. اگه نوازنده‌ٰن خیلی هم تقاضا گودید کی آقا مو أیأ بد بزئم یا از نوت خارجأ بؤم، یه بار دیگر بوخؤن، مو قبول نوگودیم. مو ای بار با هممه‌ی می احساس خؤندم و هو جالب بو. دوبار خؤندن بی‌مزه بؤی. بعضی اوقات اگر خودمم اشتبا دأشتم و دئم کی تؤنم بئتر بوخؤنم، ای بار دِه خؤندم. ولی خیلی کم پیش امأیی. بعضیؤن امأییدی دو ساعت طول دأییدی. اشتبا گودید. یا خؤننده اشتبا گودی یا موزیک اشتبا گودی.

● خودتؤنم ساز زئین؟
مو خودم یک زمانی سنتور زأم. ضرب زأم. ولی در اصل ویولؤن زأم. او زمان گیلانˇ مئن مقام بأرده بؤم و بوشؤ بوم اردوی رامسر و اویه ویلؤن‌نوازی مئن، ایرانˇ مئن چهارم بوبؤم. قبل از این‌که خؤننده بَبَم بعضی خؤننده‌ٰنˇ ره ویولؤن زأم.

● آقای دوعایی، امه بشتؤسیم که او زمان، شمه لشتˇنشا تیم فوتبالˇ مئن، اوّلین کاپیتان بین. دوروسسه؟
سال 48 بو فیکر کؤنم. مو لشتˇنشا فوتباله بنا بنأم. دو نفر تئرانˇ جی بمأ بید، بدئم توپ زأرد. بوشؤم ایشؤنˇ جی یاد بیگیرم. بوتم: ای چیسه؟ بوتن: اینه گیدی فوتبال! پا أمره بازی کونیدی. اینه گیدی هند. اینه گیدی گل، اینه گیدی هِد… خلاصه یاد بیتم و جاغالانه جومأ گودم و کم کم لشت‌نشا مئن فوتبال رایجأ بؤ.

● وگردیم به موسیقی. دهه‌ی پنجا، مخصوصن سال 51 و 52 ده شمه معروف ببؤ بین. او زمت، ده چی کسؤنی گیلکی موسیقی مئن کار گودن؟
مسعودی تئران کار گودی. کاره هو تئران اجرا گودی و گیلان پخش گودی. زنده‌یاد احمد عاشورپور و بانو شمس و جفرودی‌یم تهران. گیلانˇ مئن، مو به اتفاق فریدون پوررضا و زیباکناری کار گودیم. بعدن کم-کم محمد عذرخواه بمأ، تورج بمأ، رمضانی و مهربان و خانوم نسترن بمأد. بعدن کم-کم روح‌انگیز بمأ. نوذر انشایی‌ام دو سوتته ترانه بوخؤنده. ایشؤن همه گیلکی کار گودید.

● آقای دعایی، او موقع مردومˇ برخورد چوتؤ بو؟ اوشؤنˇ رابطه شمه آهنگؤنˇ همره چوتؤ بو؟
او زمان همه بااحساس بید. هونردوست بید. الانم هونردوست ایسأ، ولی چون گرفتاری زیاده، کمتر بروز دئیدی. بعضی وختؤن مره دئیدی، اشکˇ شوق فوکودید. مره بغلأ گودید. یا بعضی‌ئن گوتید فقط ایته آرزو داشتم که ایته روز فرامرز دعایی‌یه بیدینم.

● شمه کارˇ فارسی‌ام دأنین؟
نه. مو گیلانی بؤم و دوس داشتم می فرهنگ و اصالته حفظ بوکونم. فقط ایته آهنگ دوزبانه بوخؤندم به اسم «پیغام».

● چی ببؤ کی دوزبانه بخؤندین؟
او زمان آقای زیباکناری دوزبانه کارؤنه خؤندی. یک احساسی مره دس بدأ کی منم ایته کار دوزبانه چاکونم و بخؤنم.

● خئلی‌ام کار قشنگی در بمأ. ای آهنگ هنوزم که هنوزه طرفدار دأنه. جالبه که هر دو بخشˇ ترانه به هم خیلی نزدیکن. اول آهنگه چاگودین یا اول شعره؟
مو آهنگ و شعره هم‌زمان چاکونم. دوبیت دوبیت پیش شم.

● بد نیه راجه به بعضی از شمه آهنگؤن گب بزنیم که اوشؤنˇ ماجرا چی بو. مثلن هی آهنگˇ «بیه مره یاری بدن». ای آهنگ و ترانه چوتؤ به وجود بمأ؟
ای آهنگ ایته قبل از می آخری آهنگˇ قبل از انقلاب بو. آخری فدایی بو، ای قبل از اون بو. مو از کسی تقاضایی دأشتیم که به زبان شعر و آهنگ اونˇ جی بخأستم که بأیی مره کومک بوکونی.

● به نتیجه هم برسه؟
بله.

● «فاصله» ترانه چی؟ بین می اسم و تی اسم. کی خأن آذر ماه سال 1354 شی ببون. چی اتفاقی باعث ببؤ که ای آهنگه بخؤنین؟
زندگی سراسر اتفاقه. ای آهنگ هزار جور تعبیر و تفسیر تؤنه بداره. می منظور فاصله‌ی طبقاتی بو. فاصله‌ی ایته انسان با ایته انسانˇ دیگر. کی ایته انسان ارباب بو و اویته انسان گدا. ایته پول‌دار بو و ایته کارگر. مو بمأم ای فاصلهٰ به ای صورت نشؤن بدأم.

● آهنگ «تو خیال کونی کیسی»‌ام خوش‌ئبه زمینه‌های اجتماعی دأنه. ای آهنگ، 13 فروردین 1355 شه. بد نیه راجه به اونم توضیح بدین.
او زمان تئرانˇ میان داریوش یک چیزایی خؤندی. مونم أیأ یک چیزایی مره خؤندم. مو او زمان تحت تاثیر اردلان سرفراز و شهیار قنبری و جنتی عطایی شعرؤن، بوتم که ای جور شعرؤنم بوخؤنم.

● تاهیسه ببؤ که به موناسبت خاصی و باعجله شمره بگون و شمه او سفارشˇ واسی آهنگ چاکونین و بخؤنین؟
یک بار. اونم «فصلˇ بهاره لاکؤی، موقعˇ کاره لاکؤی»ˇ آهنگ. چون او روز عید بو، مره بوتن ایته شادˇ ترانه‌ی بوخؤن.

● «نامه» چی؟ چوتؤ ببؤ کی اونه بخؤندين؟
ای آهنگˇ ماجرا جالبه. یک نفره قول بدأ بوم شعر و آهنگ چاکونم. ناهارˇ سر نیشته بؤم کی می زنأک بوته او یارویی که خأستی اونˇ ره شعر و آهنگ چاکونی أمأرِه. بوته: شعر چاگودی اونˇره؟ بوتم: حتا یک کلمه!
کاغذ و قلمه ویتم و بوتم: بفرما! او روز ناهار باقله‌قاتوق داشتیم با کولی شور. تا سفره‌یه بنید، غذایه چاکونید و او یارو غذایه بوخوره تمنأ کونه، شعر و آهنگ آماده بوبؤ.
نامه ترانهٰ مو چاگوده بؤم ای ‌نفر دیگرˇ ره. بد بوخؤنده، نوبؤ. خوب در نأمو. تلویزیونˇ مئن مره بوتن آقا اون بخؤنده، نوبؤ، اون بوخؤنده، نوبؤ، تو بوخؤن. بوتم آقا ای شعر مره کوچیکه. مو چاکودم دیگرؤن بوخؤند. مره خوب نیه. تئران بخؤندم، بمأم گیلان مره خوش نأمو. بوتم کی ای آهنگه تا اطلاع ثانوی و تا زمانی که مو نخأستم پخش نوکونید. آرشیوˇ مئن بمؤنسته پخش نوبؤ. زاکی جانه کی بوخؤندم و سرصدا بوبؤ کی فرامرز دعایی تازه ترانه بوخؤنده، نؤنم کو شیرپاک‌خورده اینم آرشیوˇ جی بیرون فاکشه و زاکی جانˇ أمره تکثیر بوگوده.

● قبل از انقلاب، سانسورˇ همره‌ام روبه‌رو ببؤین؟
ایته کلمه‌ی پادشا بو، «تو خیال کونی کیسی» ترانه مئن که بوتن اینه حذفأ کون. مونم چاگودم ارباب. بعد از اون سعی بوگودم در حدی شعر بوگؤم کی بوتؤنم بوخؤنم.

● ده کم-کم فارسیم به بعد از انقلاب. سال 57 به بعد ده شمه فعالیت موسیقی قطعأ بؤ. خأنیم برسیم به او روزؤن و این‌که چه اتفاقاتی دکته؟
خوب او اوایل خیلی تندروی ببؤ حکومت ˇ طرفˇ جی. مونم ایته پیله اشتباه کی دأشتیم، ای بو کی می اعتیاده جای‌گزین بوگوده بوم. مو قبل از انقلاب اعتیاد به مواد مخدر دأشتم. تریاک. اگر کنار بنأ بیم، می زندگی ایته راستایˇ دیگرˇ مئن قرار گیتی. ولی بعد از انقلاب مو جایگزین بوگودم. چون واقعن نتؤنستیم کاری بوکونم، هرویین استفاده بوکودم که البته گوذشته‌ٰن بوگوذشته و ای گب او زمان ˇ شینه.

● چی ببؤ که موسیقی جی کناره بیتین؟ بعد از بهمن 57 شمه اقدام بودین که آهنگ ضبط بکونین و مخالفت ببؤ؟ یا خودتؤن اصلن طرفش نشؤین؟
نه. مو سکوت بوگودم و اوشؤنم می طرف نمأییدی. بعدها بارها بمأد می دومبال اما مو نوشؤم. چون اوشؤنه شناختم و اوشؤنˇ اصوله قبول نأشتم.

● قبل از انقلاب شمه منبع درآمد از موسیقی بو؟
مو همش دوس دأشتیم، موسیقی می کار دوّم بیبی. اما چون دیپلم ردی دأشتیم، دوس نأشتیم کاری بوکونم کی در شأن من نیبی. تؤنسم کار خیلی خوب بوکونم، اما به خاطر می دیپلم ردی خودمه عقب بکشئم. بعدن دیپلم فأئیتم. ولی می کار هو موسیقی بومؤنسته.

● خوب بعد از انقلاب، شرایطˇ واسی، موسیقی‌یه بنأ بین دیمه. زندگی چوتؤ گوذشت؟
امه خانوادگی همدیگره کشه گیریم. دعایی خانواده از نظر عاطفی خیلی قویه. کیومرث دعایی مره کشأ گیته. مو کیومرث دعاییه کشأ گیتم. محمد دعایی مره کشأ گیته. فرزاد دعایی مره کشأ گیته. من فرزاد دعایی‌یه کشأ گیتم. هم‌دیگره به اندازه‌ی امی توان سرپا بدأشتیم.

● چی ببؤ که «زاکی جان» آهنگه بخؤندین؟ خیلی خولاصه گم. قبل از انقلاب فرامرز دعایی-فرامرز دعایی بو، انقلاب کی بوبؤ، مو اعتیادˇ مئن دکتم، او فرامرز دعایی-فرامرز دعایی بوبؤ: فرامرز دعایی کوی ایسأ؟ فرامرز دعایی مننه خؤندن. فرامرز دعایی فلان طور. فرامرز دعایی معتاد. مو بشؤ بوم «حویق». مره بوتن تو با درباره‌ی معتادین شعر بگی. وگرنه 24 ساعته خأ ورزش بوکونی. مونم راجه به معتادین شعر بوتم. او شعرؤن چرت و پرت بؤن. ولی ایته شعرم مره بوته بؤم کی زاکی جان بو. یک زمانی جذب ای ترانه بوبؤ بوم. اصلن جذب کلمه‌ی زاکی جان بوبؤ بوم. تلویزیونˇ مئنم اوشؤن موناسبتی کار خأستید و مو دوس نأشتیم. بمأد می دومبال کی تو با ایته آهنگ بوخؤنی، مو می زأکه بهانه بوگودم. طوری که هم می زندگی و هم فردِه امید و هم می خانواده و می پسرˇ ره شعر بوتم و بوخؤندم.

● آقای دعایی، خأنم به عنوان آخرين بحث شمه نظره راجه به الؤنˇ گیلکی موسیقی بپورسم.
می نظر منفیه. چون همه تحت فرمایشات قرار بیتن. مو به عنوان یک خؤننده و آهنگساز و ترانه‌سرا، گیلؤنˇ موسیقی جی راضی نیم. گیلانˇ مئن، موسیقیˇ رای و هدف گومأ بوره. خودتؤن بأ بودؤنین کی چه چیزایی باعث بوبؤ کی موسیقیˇ رای و هدف، گیلانˇ مئن گومأ بَه.

● امی ترانه چی؟ چره امی ترانه‌ٰن قدیمˇ مورسؤن نیه؟
چون سفارشی و مناسبتی ایسأن. یعنی مو کی خأیم شعر بوگؤم، می دس و پا دَوَسته‌یه، مننئم او جور کی می دیل خأیه شعر بوگؤم.

● شمه فکر کؤنین که زبان گیلکی ای توانه دأنه که اونˇ همأ ترانه‌ای بوته ببی که امروزˇ شرایطˇ همأ سازگار ببون و شیمی سی سال پیشˇ ترانه‌ٰنˇ مورسؤن اثر بنی؟
بله. به ای شرط ‌کی تی فرهنگه بداری. به ای شرط کی بودؤنی مدنیت کوی نأیِه. کی تی اصالته حفظ بوکونی. بودؤنی کویه تعلق دأری.

پی‌نوشت:
فرامرز دعایی سوتته برأرˇ جی تشکر کؤنیم. سوتته عزیز کی اگه زیته زأکؤنه لایق بدؤنن، خودمؤنه ایشؤنˇ رفئق دؤنیم: کیومرث، محمد و فرزاد دعایی. کی اگه نبو ایشؤنˇ مهربؤنی‌ئن، اگه نبو ایشؤنˇ رفاقتؤن… ده گوتن ندأنه.
آقای محسن معتمدی جی تشکر کؤنیم به خاطر او همه اطلاعات کی راجه به فرامرزˇ ترانه‌ٰن امره هدأ.

سربس (منبع): زیته دانشجویی نشریه. شوماره‌ی 9.