این متن نوشتهٔ سید فرزام حسینی روزنامه‌گار ساکن رشت است که پیشتر در شمارهٔ نهم نشریهٔ قاف (چاپ فومن) چاپ شده و حالا برای بازنشر به وبلاگ ورگ سپرده شده.
یکم) نوشتار پیشِ رو، دربارهی رشت است و نوعی از برخورد ناسیونالیستی با آن، شهری که این سال‌ها و ماه‌ها و روزها، بسیار درباره‌اش شنیده‌ایم و خوانده‌ایم، شهری که در رسانه‌های رسمی و غیررسمی، جایی برای خودش پیدا کرده و مطبوعات کاغذی و مجازی، صفحاتی را به اکنون و تاریخش –و بیشتر تاریخش البته- اختصاص می‌دهند، و دیده و ندیده، چیزهایی درباره‌اش، دربارهی «جذابیت‌های پنهان و آشکارش» می‌گویند و می‌نویسند، آیا چنین توجهی، چنین به اصطلاح رسانه‌ای‌شدنی، خوب نیست؟ آیا فرصتی برای رشت، و به‌طریق اولی، اهالی این شهر نیست؟ بگذارید اندکی از مسئله فاصله بگیریم و سپس، دقیق‌تر به آن بازگردیم، بگذارید پیش از آن‌که به استقبالِ ستایش‌های بی‌کران این سال‌ها و ماه‌ها و روزها برویم، کمی عقب‌تر بایستیم و مسائلی را پیرامونِ رشت با هم مرور کنیم.
توضیح مهم: این مقاله در شمارهٔ نهم مجلهٔ قاف (بهار ۹۹) چاپ شد اما پس از چاپ و در ویرایش‌های بعدی، تغییرات زیاد و مهمی داشته است. در نتیجه متن حاضر نسبت به متن توی «قاف» تفاوتهای بسیاری دارد.
تابلو نقاشی «خورشیدگرفتگی» از جورج گروس (۱۹۲۶)
این مقاله درواقع بسط آن بحثي‌ست که قرار بود در دی ماه ۹۸ و در تالار مرکزی رشت ارائه کنم که متاسفانه در روز سخنرانی به دلایل مختلف (از جمله کمبود وقت) نشد. اساس این بحث بر تفکیک و تمایز میان دو نگاه و دو مسیر مختلف به مسألهٔ ملی و ملیگرایی استوار شده است. در واقع اگر بخواهیم درستتر بگوییم بر دوراهی نفی مسألهٔ ملی و تأکید روی بیوطنی (Cosmopolitanism) و ملیگرایی سعی میکنم به راه سومی اشاره کنم که دست‌کم عمری به اندازهٔ خیزش انسان برای چیرگی بر نظام پرهرج‌ومرج سرمایه‌داری در سیاره‌مان دارد.
برای رسیدن به درکي مشترک از مسألهٔ پیش رو بیایید چند پیشفرض را مرور کنیم:
«تازه قانون» برشی از انجیل است که به زبان گیلکی نوشته شده و در انگلستان به طبع رسیده است. بر روی جلد آن آرم SGM نقش بسته که مخفف Scriptur Gift Mission می‌باشد. میسیون مذهبی کتاب مقدس مجری کار ترجمهٔ بخشهایی از انجیل به زبانهایزندهٔ سرتاسر جهان بوده است. محتوی «تازه قانون» خطبهٔ معروف به خطبهٔ روی کوه است. انتخاب این خطبه از سوی مقتدرترین دولت زمان و ترجمهٔ آن به زبانهای زندهٔ دنیا به ویژه در کشورهای عقب‌مانده و توسعه‌نیافته از نظر تبلیغات سیاسی و دینی منظور خاصی را در پی داشت، چه نصایح حضرت عیسی مسیح در این خطبه مشحون از روح تسلیم‌پذیری است. بنا به اظهار یکی از دوستان مطلع ترجمهٔ «تازه قانون» را احتمالا باید خانمی «لارودی» نام انجام داده باشد. متاسفانه سال چاپ کتاب در هیچ جای آن مشخص نشده. شادروان ابراهیم فخرائی در زیرنویس صفحهٔ اول کتاب خود (گزیدهٔ ادبیات گیلکی) اشاره‌ای به این کتاب کرده و سال چاپ آن را مربوط به دورهٔ مشروطیت مى‌داند. به نظر نگارنده سال چاپ کتاب جدیدتر است و به احتمالی بعد از جنگ جهانی دوم که پای آمریکاییان به ایران باز شده باید باشد. این کتابچه در شمارهٔ ۲۰ روزنامهٔ گیلکی‌زبان «دامون» (سال اول، ۱۵ اسفند ۱۳۵۹، صفحهٔ ۷) مفصلا معرفی شده است.
(گیله‌وا مقدمه أجي کي تازه قانۊن ٚ سر بنويشته)
أول سر وا گؤفتن کي أ وانيويسي يؤ تصحيح ٚ مئن، صرفا زواني بؤعد ٚ أمه-ره مطرح بۊ ؤ أن کي تأنيم فامستن صد سال پيش گيليکي چۊتؤ بۊ يؤ اۊ دؤره آدم أگر بخأسته‌بي گيليکي بينويسه أليفبا يؤ نگارش ٚ سر چي واکۊنشي نيشان دأيي. أمئه هدف أيه مذهب ؤ مسيحيت ٚ تبليغ ٚ أمرأ هيچ سنخيتي نأره؛ کما أنکي أ پؤرؤژه (اينجيل ٚ ترجۊمه، اۊ زمات ٚ زنده زوانان ٚ جا) قاجاران ٚ دؤره و اينگيليس ٚ حۊکۊمت ٚ جا صۊرت بيگيفته يؤ عقب‌دۊبؤ کشوران ٚ مئن مۊنتشرأبؤ و جالبه کي دقيقا اينجيل ٚ اۊ قسمتان ترجۊمه بؤبؤسته کي قناعت ؤ تسليم‌پذيري گب-أ زنه! أسأ راجع به خۊد ٚ متن ؤ ايصلاحات ؤ نگارشي کي ايستفاده بۊکۊدمه چن تا نؤکته-أ گمه: – چن جا متن ٚ دۊرۊن ويرگۊل ؤ نؤقطه يؤ أ جۊر چي‌ئن جايي کي لازم بۊ نأهأبي، سهوا، ننأبۊ کي مي متن ٚ مئن لحاظ بۊکۊدمه. – خيلي جا ان بينويشته‌کس عربي/فارسي ايملا يؤ فؤرم-أ متن ٚ مئن تغيير ندأ يؤ اۊشان-أ هۊجۊر بينويشته کي عربي/فارسي سؤننت ايسه. من أمما اۊشان ٚ گيليکي واگۊيه-أ در نظر بيگيفتم. مثلن «دنيا، فحش، کتاب، بکنم» کي «دۊنيا، فاش، کيتاب، بۊکۊنم» بينويشتمه و هأن ٚ مأنستان‌چي‌ئن. ألبته بعضي جاانم خۊد ٚ بينيويشته‌کس گيليکي ايملا-يأ لحاظ بۊکۊده؛ مثلا «اينصاف». -بعضي أفعال ؤ کلمأن ٚ وأسي کي گيليکي مئن مؤمکنه چن جۊر واگۊيه بدأريد، متن ٚ مئن أشان ٚ نيويشتار فرق کۊدي. مثلا اي جا «که» بينويشته بؤبؤسته‌بۊ و اي جيگا د «کى»، اي جيگا «بوشو» بينيويشته بؤبؤبۊ يؤ اي جيگام «بشو». يا هم «نوکونيد» ؤ هم «نکونيد» هردۊ متن ٚ دۊرۊني نأهأبيد. أ جۊر موارد-أ دست نبردمه يؤ هرتا-يأ هۊجۊر کي بينويشته‌کس بينويشته دأشتي، وارد بۊکۊدمه. – بينويشته‌کس متن ٚ دۊرۊن «شما» و «شمارا/شمه‌را» بينيويشته‌بۊ کي أولي، دۊوؤم شخص ٚ جمع ٚ ضميره و دۊوؤمي هۊ ضمير ٚ مفعۊلي حالت. چۊنکي أ نيويشتار ٚ سر نشأ قطعي تشخيص دأن کي بينيوشته‌کس ٚ منظۊر چۊجۊر واگۊيه ايسه، من شخصا اۊنچي-ئه کي ايمرۊز ٚ رشت ٚ مئن رايجتر ايسه لحاظ بۊکۊدمه. يعني «شۊما» ؤ «شٚمأرأ/شٚمه‌رأ». – چن مؤرد متن ٚ مئن ه ٚ کسره کاراگيفته بؤبؤسته‌بۊ کي تصحيح بؤبؤسته. – گاگلف اۊ «ب»يي کي فعلان ٚ أول‌سر أيه، فعل ٚ ماده جا سيوا بينويشته بؤبؤبۊ کي همه-أ دۊچۊکسته بينويشتمه. مثلا «بنيد» و «به‌نيد» هردۊتا متن ٚ مئن دۊبۊ کي مي بينويشته مئن أولي حالت لحاظ بؤبؤسته. – آخرپسي أنأم بگم کي بعضي جاان متن ٚ مئن بينويشته‌کس ساب بۊکۊده دأره يؤ ايتا کلمه-أ جا تاودأ دأره يا جۊمله‌بندي مئن ايشتباهي بۊکۊده کي کلا باعث بؤبؤسته جۊمله بي‌معني يا ناقص به‌نظر بأيه. ا جۊر موارد-أ دس نزئمه يؤ هۊتؤ وانيويسي بۊکۊدمه.
در میان انواع و اقسام تلاشها و نگاه‌هایی که به موضوع هویت قومی و زبان و فرهنگ گیلکی وجود دارد، در وبلاگ ورگ و جاهای دیگر همیشه ادعا کرده‌ام که در کنار این نگاه‌ها وفادار به نگاهی هستم که گرچه آبشخورش تمام تلاشهای پیشینیان ماست اما تباری از آن خود هم دارد.
از مشروطه به بعد و در جنگل و چلنگر و بعدها در دههٔ پنجاه و شصت، و بعدتر سنت گیلان‌شناسی (به طور مشخص در گیله‌وا و پژوهشکدهٔ گیلان‌شناسی و نشریات و رسانه‌های دیگر) و موج بیداری قومی در فضای مجازی و برآمدن نسلی از جوانان ناسیونالیست و علاقمند به هویت قومی، فارغ از سنجش خوب و بد تمام این تاریخچه، ورگ خودش را گرچه در همین بستر ديده اما همواره روی تبار فکری و عملی خودش هم تاکید داشته است. چرا که این تبار وجه تمایزی اساسی در ارائه راه‌حل و شکل عمل در مورد پرسشهای مختلف (از موضوع گویش معیار تا شیوهٔ نگارش و موضع سیاسی و اجتماعی و شکل نگاه به ناسیونالیسم و ملیگرایی گرفته تا بحث مرکزگرایی و یا نگاه انتقادی به خویشتن و طرح موضوع بسگانگی و درک حضور دیگری و نگاه به سنت و بحثهای مربوط به بازبرگزاری جشن نوروزبل و تقویم دیلمی و پيشنهاد خط لاتین کیسوم و بعدتر شیوهٔ نگارش موجود) ايجاد کرده است.
این متن از میرعماد موسوی پیشتر در سایت خبری مرور منتشر شده و در ورگ بازنشر میشه.
انسان در ابتدا برای ثبت اندیشه‌هایش -به منظورِ خوانده و شناخته شدن توسط دیگر انسان‌ها- خط را قرارداد کرد. در دوران جدیدتر، به منظور ماندگاری در گذشتِ زمان، نوشته شدن (کتابت) اهمّیتی بیش از پیش یافته و خط، ابزارِ هر زبانی برای گذر از شفاهیّتِ مطلق است. کاربرِ هر زبان، به واسطه‌ی خط، اندیشه‌‌های خود را که بر بسترِ زبانِ موردِ کاربردش شکل گرفته، ثبت می‌کند و به هم‌زبانانش و سپس تمامِ جهان می‌شناساند. یعنی می‌توان گفت که خط، مهم‌ترین پیوسته‌ی زبان در دورانِ جدید است و گویش‌وری که از خط برای ثبتِ اندیشه‌هایش استفاده می‌کند، وابسته‌ی خط.
– اي رۊزؤن تمؤم ٚ دۊنیا کؤرؤنا ویرۊس ٚ گرفتاره. کؤرؤنا ويرۊس باعث بۊبؤ امه بفأميم که اي دۊنیایٚ مئن چۊتؤ همه چي کس‌به‌کس-ه ربط دأنه ؤ ايتؤ نئه که بۊتؤنيم يکته ديمه بنيشيم ؤ امئه حساب-ه دۊنيا يأجي سيوا بکۊنيم.
کؤرؤنا ويرۊس اينأن نۊشؤن بدأ که هرته کشور ٚ مئن دؤلتؤن ؤ حۊکۊمتؤن أول حقسأی بۊدن اي خطر-ه انکار بکۊنن ؤ وختي «تۊمؤن دکته کينؤنه» تازه به صرافت دکتن که خأن يک کاري گۊدن! ایران ٚ مئن البته دۊ ماه انکار ٚ پسي، حۊکۊمت ٚ برنامه بۊبؤ اين: مردۊم-ه دس ويتن!
– اي وؤتي گه محمد قائد بنویشته خئلي جالبه ولي امئبه هندئه ویشته خأ جالب بۊبۊن چۊن اۊن ٚ مئن یک نفر أجي گب زئنه کي هر زمت خأنن میرزا کۊچي خؤن ٚ کارؤن-ه بي‌ارزش ؤ بد نۊشؤن بدئن، اۊن ٚ گبؤن أجي حتما نقل کؤنن؛ محمد تقی ملک الشعرای بهار!
– نۊدؤنم «هلو» اپلیکیشن-ه شناسنین یا نأ. هلو (هؤلۊ) یته أپه زبؤن آمۊتن ٚ وسي که تازه واخؤ ببۊم کي گیلکي‌م اضافه بۊبؤ اي أپ ٚ مئن.
– شکنجه! چیزي گه هي کس نئسأ کي بۊگؤی خۊبه؛ ولي یپاره آدمؤن بأزۊن یته «أمما» أبئنن ؤ اي أممای ٚ پسي استثناؤن سرأگینن. شکنجه أجي چي دؤنیم؟ چي خأ گۊدن کي دئه انسان شکنجه نبۊن؟ چره همه ته دؤلتؤن شکنجه کؤنن حتی اگه شکنجه نۊدن ئبه قانۊن تصویب بۊده بي؟ اي مقاله، جالبه چۊن اي سؤالؤن-ه ور دئنه ؤ رسنه اصل ٚ گب ٚ سر: شکنجه بۊبؤرؤن ئبه چي شأنه گۊدن؟ شکنجه همرأ چي شأنه گۊدن؟
