شاید نخستین فرهنگ گیلکی

شاید این چند برگ که تصویر آن را در اینجا آورده‌ام، نخستین فرهنگ گیلکی در تاریخ این زبان باشد!
گویا به تاریخ پنجم خرداد ۱۳۱۴ (۸۷ سال پیش) قرارداد تالیف واژه‌نامه‌ای بین وزارت اوقاف و صنایع و مستظرفه و میرزامحمدعلی خان راد بازقلعه‌ای (محمدعلی افراشته) تدوین می‌شود، که طی آن افراشته متعهد می‌شود تا پایان دی ماه همان سال، سه هزار لغت گیلکی را با خط خوانا و با اعراب نوشته و معنای هر واژه را به فارسی معمول در کنار آن بیاورد و در ازای این پژوهش، هزار و پانصد ریال دستمزد دریافت کند.
سال ۱۳۸۹، در نمایشگاه کتاب تهران، مرد میانسالی خودش را از ورودی باریک غرفه کوچکمان به داخل لغزاند و سر کنار گوشم آورد که: «نسخه‌ای خطی دارم که به درد کار شما می‌خورد!» مدعی بود که نسخه‌ای دست‌نویس از یک فرهنگ گیلکی دارد که «محمدعلی افراشته» به خط خودش فراهم کرده.

خواستم مطمئن شوم. ایمیلم را گرفت و یک هفته بعد سه صفحه از آن دفترچهٔ کذایی را برایم فرستاد. برگها را با نسخهٔ دست‌نویس اشعار افراشته که داشتم قیاس کردم، ادعایش درست بود و دفترچه به خط افراشته بود. در ازای آن دو میلیون تومان، به پول آن موقع، طلب کرد، که طبیعتاً پولش را نداشتم، که یک ماشین پراید آن موقع گویا ۷ میلیون تومان بود. چانه‌زدن‌هایم برای خرید «کپی» از دفترچه هم، البته به جایی نرسید و مرد از دسترس خارج شد.
چند روز پیش، در میان اوراق، تصاویر آن چند صفحه را یافتم. یادم آمد که اسناد دیگری هم در این باره یافته بودم. اسناد نشان می‌دهد میانهٔ تالیف اثر، گویا افراشته به خدمت نظام وظیفه فراخوانده می‌شود و نمی‌تواند در موعد مقرر کار را تمام کند، لذا طی نامه‌ای چهار ماه مهلت می‌خواهد. این بار کار را به اتمام می‌رساند. هرچند کارشناس وزارت، ایراداتی را بر اثر وارد می‌داند، اما در مجموع آن را می‌پذیرد و اثر به «کتابخانهٔ فنی وزارت صنایع مستظرفه» سپرده می‌شود.
حالا چگونه ۷۵ سال بعد این دفتر سر از بیرون در آورد و اینکه آیا این همان نسخه است یا نه، نمی‌دانم. هرچه هست، این را شاید بتوان «نخستین فرهنگ گیلکی» به فارسی دانست. افراشته در کنار آوانویسی هر واژه، از آنجا که دستی هم در نقاشی داشت، برای برخی واژگان، طرحی هم می‌زند و در انتها تعدادی ضرب‌المثل گیلکی را هم می‌آورد.
حال این دفتر کجاست و سرنوشت آن چه شد؟ نمی دانم! هربار که به آن چند برگ نگاه می‌کنم، حسرت می‌خورم که میراث‌هایی را به تاراج داده‌ایم. حالا اگر کسی سراغی از آن دارد، نشانی بدهد، چرا که سند مهمی را برای زبان گیلکی رو خواهد کرد.