استاد محمود پاينده، شاعر، مردم‌شناس، فرهنگ‌نويس، مورخ و خوش‌نويس، از نخستين پيروان شعر نيمايی بود. با درگذشت اندوهبارش، شعر امروز ايران، عرصه پژوهش‌های تاريخی و شعر و ادبيات گيلکی، يکی از فرزندان فرهيخته خود را از دست داده است.
محمود پاينده در 12 آذر 1310 در لنگرود به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايی را به سال 1317 در زادگاه خود آغاز نمود، اما پس از پنج سال به سبب بيماری مدرسه را رها کرد. پس از دو سال ترک تحصيل دوباره به دبيرستان رفت.
دهه 1320 سال‌های پرتکاپوی مبارزات سياسی ملت ايران بود، که در طی آن، احزاب، سازمان‌های سياسی و ادئولوژی‌های گوناگون پديد آمدند. پاينده که سخت معتقد بود يگانه راه پيشرفت و ترقی کشور بالا بردن سطح علم و فرهنگ و مبارزه با جهل است، به کارهای فرهنگی رو آورد. در کنار کارهای فرهنگی به فعاليت‌های سياسی پرداخت. با مبارزان سياسی آن زمان همگام شد و با شور تمام در اين راه گام زد.
شعر و شاعری را در همين سال‌ها با روزنامه چلنگر افراشته آغاز کرد و شيوه شاعری را از او آموخت. پس از کودتای 28 مرداد 1332 ديگربار ناگزير به ترک تحصيل و به اجبار راهی تهران شد.
در سال‌های 1333-1344 با اهل قلم در تهران آشنا گرديد و در مجله اميد ايران شروع به کار کرد و هر هفته دو صفحه شعر سياسی می‌سرود که از مدير مجله تا حروف‌چين چاپ‌خانه، شاخ و برگ آن را می‌زدند و به خواننده تحويل می‌دادند. با وجود اين در آن سال‌های سياه جنگ و گريز منظومه‌های دلنشين سياسی پاينده در مجله اميد ايران خواننده‌گان بسيار داشت. او در طول يک سال انتشار مجله اميد ايران به سال 1333 سيصد و بيست و نه مضمون اجتماعی را در سه هزار و چهارصد و نود و دو بيت شعر سرود و به خواننده‌گان اميد ايران تقديم کرد.
در سال 1344 ازسوی مراکز امنيتی آن زمان انتشار مجله به تعطيلی همين يکی يا دو صفحه اخبار منظوم اجتماعی مشروط گرديد و استاد پاينده در پاسخ به دلجويی مدير مجله گفته بود «قيامت هرچه دير آيد بيايد…» (اميد ايران، سال 1335، ش يک)
در دی 1333 کتاب کوچکی به نام نغمه‌های زندگی منتشر شد که در آن سروده‌های شاعرانی که شعرشان در مجله اميد ايران چاپ می‌شد گرد آمده بود. در اين مجموعه 5 شعر از پاينده نيز چاپ شده است.
از 1337 برای گذران زندگی به کارهای مختلفی دست زد. از جمله حساب‌داری، نقاشی و تابلونويسی. خوش‌نويسی را در انجمن خوش‌نويسان نزد استادانی چون ابراهيم بوذری، حسين ميرخانی و عبدالله فرادی آموخت.
پاينده از شاعران خوش‌قريحه گيلکی و فارسی بود. شعر کهن و نو را خوب می‌شناخت و در قصيده و غزل و رباعی و دوبيتی اشعاری سروده است. اما شيوه نيمايی را بيشتر می‌پسنديد. به اعتقاد او «شعر بايد نکاتی به خواننده بياموزد و شاعر پيش از مردم همراه و همگام آنان باشد تا هنر شعرش در زمينه مردم موثر باشد».
اشعار فارسی پاينده که عمومن مضمون اجتماعی دارند، در عين زيبايی عامه‌پسند و عاری از تعقيدات لفظی است.
اشعار گيلکی او شيوا، سليس و آکنده از مضامين دلنشين مردم‌پسند است. افزون بر زبان تعرض به بی‌عدالتی‌های زمانه، در زبان وصف نيز توانا بود، اما نه در وصف هلال ماه و تشبيه آن به ابروی دل‌دار. بلکه وصف پريشانی‌های فرزندان تيره‌بخت روزگار.
در طنز نيز دستی توانا داشت. طنز او در طعنه بر نابه‌سامانی‌ها بود و هجو او در افشای نابرابری‌های اجتماعی.
نخستين مجموعه اشعار فارسی او گل عصيان (مجموعه 22 شعر) با مقدمه مفصل پرويز جهانگير در 1334 منتشر شد. دو سال بعد نيز کتاب کوچکی به نام «ترانه‌های گيلکی» (شامل 44 دوبيتی) از ناصر فرهاديان لنگرودی، شهدی لنگرودی و محمود پاينده منتشر شد، که افزون بر مقدمه، 15 ترانه از اوست.
دو منظومه گيلکی به نام‌های «يه شؤ بوشؤم روخؤنه» (شبی به رودخانه رفتم) و «ليله‌کوه» (ليلاکوه) سرود. نخستين منظومه در 1338 سروده شد و شاعر، خود آن را به فارسی برگرداند و در بهار 1358 منتشر کرد؛ محتوای شعر بيانگر انديشه‌ای سياسی است و رودخانه از ستم و ظلم حاکم سخن می‌گويد. دومين منظومه که در سال 1347 سروده شده، نخستين‌بار در 1358 به چاپ رسيد.
دورنمايه ليله‌کوه باورهای مردم که مشتمل بر 94 شعر است: 9 غزل، 3 دوبيتی، 25 چهارپاره و 53 شعر در قالب نيمايی، يک قطعه و سه شعر کوتاه گيلکی، تاريخ نخستين شعر 1333 و آخرين آن آبان 1376 است.
پاينده بعدها به ميدان پژوهش، به ويژه در فرهنگ عامه گام نهاد و با همه توان سال‌ها به گردآوری فرهنگ عامه گيلان پرداخت.
پاينده در 67 ساله‌گی در شامگاه 27 آبان 1377 در تهران درگذشت و در زادگاه خود به خاک سپرده شد.
آثار:
1334) گل عصيان، مجموعه شعر، تهران، 560ص.
1336) ترانه‌های گيلکی، مجموعه 44 دوبيتی، تهران، 26ص.
1352) مثل‌ها و اصطلاحات گيل و ديلم، تهران، بنياد فرهنگ ايران، چاپ دوم: تهران، سروش 1374، 302ص.
آيين‌ها و باورداشت‌های گيل و ديلم، تهران، بنياد فرهنگ ايران، چاپ دوم: تهران، پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی 1377، 428ص.
1357) قيام غريب‌شاه گيلانی مشهور به عادل‌شاه، تهران، انتشارات سحر، 108ص.
يه شؤ بوشؤن روخئونه، تهران، ناشر مولف، 80ص.
ليله‌کوه، تهران، ناشر مولف، 50ص.
پل خشتی لنگرود (خشته پل)، تهران، ناشر مولف، 12ص.
1365) فرهنگ گيل و ديلم، تهران، انتشارات اميرکبير، چاپ دوم: تهران 1376، 788ص.
1368) يادی از دکتر حشمت جنگلی، تهران، انتشارات شعله انديشه، 182ص.
1370) خونينه‌های تاريخ دارالمرز (گيلان و مازندران)، رشت، گيلکان، 306ص.
1374) شعرهای گيلکی افراشته، گردآوری و برگردان، رشت، گيلکان، 288ص.
1383) ازيادرفته (مجموعه داستان)، انتشارات آهنگ ديگر، 133ص.
1384) گيله‌وا (مجموعه شعرهای فارسی)، نشر آتنا، 165ص.
منبع: هفته‌نامه بام سبز (چاپ لاهيجان)، سال سوم، شماره 114