ریتان سفالی املش

در حدود: سال‌های ۸۰۰-۹۰۰ پیش از میلاد ابعاد: ۱۱/۵ اینچ (۲۹/۲ سانتی‌متر) ارتفاع طرح: املش جنس: سفال وضعیت: کاملا سالم محل کنونی: امارات متحده‌ی عربی

«فرهنگ املش»(۱) منحصرا از طریق اطلاعات باستان‌شناسی که در دهه‌های اخیر به دست آمده شناخته می‌شود. جدای از این حقیقت که مردم املش هنرمندان و صنعتگرانی بسیار ماهر بودند، ما درباره‌ی خود مردم اطلاعات اندکی در اختیار داریم. به غیر از این، به نظر می‌رسد که این فرهنگِ باستانی، نخست در نواحی کوهستانیِ مجاور با دریای کاسپین، در شمال ایران کنونی، وجود داشته است.
طبق پیشینه‌ی باستان‌شناسی، به نظر می رسد که فرهنگ مردم املش در خلال قرن‌های هشتم و نهم پیش از میلاد به وضعیتی ثابت رسیده است. گرچه ما اطمینان نداریم که جمعیت، بومی همان سرزمین بودند و یا از نواحی مرزی مهاجرت کرده بودند، اما موضوعی که در رابطه با هنر و سفالگری آن‌ها، که به طور معمول شامل درون‌مایه‌هایی مربوط به طبیعت می‌باشد، اهمیت دارد، این است که به وضوح با هنرِ همسایگان معاصرشان از جمله لرستان و ایلام مرتبط است.
واژه‌ی رِیتان (Rhyton) از یک فعل یونانی به معنای «جاری شدن» مشتق می‌شود. نقاشی‌های روی گلدان‌های یونانی نشان می‌دهد که عیاشان از این ریتان‌ها (۲) برای گازدار کردن شراب و نوشیدن آن استفاده می‌کردند. شراب در بالای این ظرف ریخته می‌شد و از طریق لوله‌ای به شکل سر حیوان که آن لوله از گردن آن حیوان حاصل می‌شد، بیرون می‌آمد. این رِیتانِ سفالیِ باشکوه به رنگ خاکستریِ روشن توسط فرهنگ املش به وجود آمده است. در خلال قرن‌های هشتم و نهم قبل از میلاد، ریتان‌هایی به شکل سر حیوانات، در ایرانِ باستان فوق‌العاده محبوب شده بودند. هیچ پادشاه یا فرمانروایی وجود نداشت که ریتانی نداشته باشد، و طبعاً رهبران بر سر داشتن زیباترین و شیک‌ترین نمونه‌ها با هم به رقابت می‌پرداختند. این ریتان باشکوه، تنه‌ای عریض با دسته‌ای کوچک را نشان می‌دهد که به تدریج باریک شده و به شکل گردنی خمیده درمی‌آید. آن لوله، شکلِِ سرِ یک بز کوهی یا آهوی ماده را به خود گرفته است. شکوهِ این موجود توسط هنرمندی به ثبت رسیده است که این کار را با همان توجه و ظرافتی که به طور معمول برای کشیدن پرتره‌های اشراف اختصاص داده می‌شود، خلق کرده است.

توضیح:
۱) عنوان «املش» عنوانی‌ست که به تمدن کشف شده در مارلیک-دیلمان اطلاق می‌شود و البته این عنوان، عنوانی غیرعلمی‌ست. دکتر ناصر عظیمی دوبخشری، در سلسله مقاله‌های «گیلان؛ ریشه‌ها» (چاپ شده در شماره‌های مختلف گیله‌وا) دلیل این نام‌گذاری را فروش آثار باستانی این تمدن در بازار املش می‌داند و این‌که نزدیک‌ترین شهر به این تمدن باستانی، املش بوده است.
۲) Rhyton: نوعی لیوان با پایه‌ای به صورت حیوان که در قسمت پایینی آن سوراخی برای نوشیدن وجود داشته است.

منبع: Amlash Terracotta Rhyton