چن سور پیش یکته دۊستؤن (ستار نؤم) يکته ايده مطرح بۊده «ماندي گۊدن» ٚ سر کي جالب بۊ. گۊت: گيلکي مئن يکته کلمه دأنيم، مانده؛ کي تازه بچئه گۊساله’ گۊنيم. وختي شۊکؤم‌دار گؤ فارغ بنه، خئلي بيحال ؤ واکته’. شاید «ماندي کۊدن» هينأجي بمأبۊن. يعني هأني خسته بۊبؤم کي بخيالي شۊکؤم‌دار گؤ ٚ مۊرسؤن تازه مأنده (ماندي) بچئم (بۊدم). اينم دؤنيم که گۊدن ٚ فعل زأک ؤ کۊته ؤ کۊله به کارأگيته بنه. مثلا فلؤن مؤجۊد زأک کؤنه. پس گيلکي مئن مأنده (ماندي) کۊدن «گوساله به دنيا آوردن» معني دئنه.
کنايي أگه بخأيم بپيرأيم بنه هۊ فارسي مئن ٚ «زیر فشار کار زاییدن».
اينأن دؤنيم گه گيلکي مئن گؤ اۊنقدر عزيز ؤ گرامي بۊ کي حتی یار ٚ چيشمؤن خؤجيري مئن گؤ ٚ چيشم’ تشبيه بنه.
ايسه اي پیشاشۊ أجي برسيم «ماندي کۊدن» ٚ سر ؤ بينيم جریان چيسه!
ماندي کۊدن’ معمۊلا ايتؤ تؤضيح دئنن که اي ماندي هۊ مانده (خسته) ايسسه کي فارسي مئن دره. مثلا: مانده نباشی: خسته باشی.
اي تحليل ٚ مئن ماندي کۊدن تۊیم فعل (فعل مرکب) محسۊب بنه. هرته زبؤن ٚ مئن، تۊيم فعلؤن خۊشؤن ٚ دابدستۊر’ دأنن. اينکه أمه دعوا «گينيم» ؤ دعوا «نۊکؤنيم»، باعث بنه وختي فارسي م گب زئنيم بۊگؤیم دعوا گرفتن؛ کي فارسؤن ئبه عجيبه چۊن اۊشؤن دعوا کردن دأنن. یا مثلا فرامۊشابؤن، فارسي جي بمأ گيلکي مئن ؤ نعل-به-نعل ترجۊمه بۊبؤ. ولي گيلکي مئن یادأگۊدن دأنیم کي هي معنئه دأنه. فارسي مئن «شدن» دأنيم. گيلکي مئن شدن أگه ترجۊمه بۊبۊن چي بنه؟ بؤن/بؤستن.
پس طبيعيه کي فراموش شدن بۊبۊن فرامۊش بۊبؤستن یا فراموشابؤستن.
ائره ترجۊمه مسير ٚ مئن هيچ چي اضافه نۊبؤ یا هيچ چي عوضأنۊبؤ. پس هيچ اختلاطي هم نۊبؤ. هۊتؤ کي «بزرگ شدن» گيلکي مئن بنه پيلابؤستن.
شدن، فارسي مئن، بؤن’ معني دئنه. أمه دۊ ته زبؤنˇهمرأ رۊبرۊ ايسيم که دۊ ته دستۊر ؤ صرف ؤ نحو ؤ دایرهٔ واژگاني دأنن. هرته خۊش ٚ دۊنیا دأنه. همديگرˇ همره ارتباط دأنن اما اشتباهه أگه یکته’، اؤکته’جي بشناسيم.
(شدن، دئباري فارسي مئن، رفتن معني دأشت. شأنه گۊتن که فارسي ؤ گيلکي مئن، شدن ؤ شؤن هم‌معني بؤن. امما کم-کمی فارسي مئن شدن خۊش × معني’ عوضأگۊده امما گيلکي مئن هۊتؤ بۊمؤنسه. أگه بۊدؤنيم که گيلکي، فارسي أجي خئلي پيرتره، اي مؤضۊع أمئبه واضحتر بنه.)
امما فرسيم ماندي کۊدن’. چره گۊنن کي ماندي، درمانده مئن بنه دأنه؟
وختي گۊنيم ماندي، درمانده’ جي ريشه بیته یعني اينکه، ايشؤن فقط شباهت ندأنن. فقط هم‌بنه نثن. بلکي اول درمانده هنأبۊ، بازۊن ماندي بمأ.
اي ادعا دليل ؤ استدلال خأنه.
درمانده: در (پيشوند)+مانده
ای یعني مانده قديميتره تا درمانده. مانده چيسه؟ مفعولي صفت’ ماندن ٚ جي. خؤ! گيلکي مئن ماندن چي بنه؟ مؤنسن/مانستن.
اينˇ مفعۊلي صفت چي بنه؟ بۊمؤنسه/بمانسه. پس درماندن گيلکي مئن بنه د(پيشوند)+ماسن: دۊماسن/دماستن/…
پس هيتؤکه تينيم بینيم، اۊ مسيري که گيلکي مئن مانستن/مؤنسن ٚ مصدر ٚ جي هأنه، مننئه ختم بۊبۊن مانده/درمانده’.
رؤشنه کي مانده فارسي ايسسه.
ولي شاید اۊشؤني که اي فرضیه’ جي دفاع کؤنن بۊگؤن: مانده، که فارسي مئن خسته ؤ واکته معني دئنه هيتؤ تۊيم فعل بمأ گيلکي مئن.
خأ اؤجا دأن: پس چره گۊدن ٚ همرأ؟ منطقاً وختي يکته تۊيم فعل بيرينˇ جي هأنه گيلکي مئن، اين ٚ کۊمکي فعل عوضأنبنه: خنده کردن (خنده گۊدن) ؤ گریه کردن (گریه گۊدن) ؤ فرامۊش بۊبؤستن (فراموش شدن) بمأن.
مانده صفته. طبيعيه کي فارسي مئن اينˇ کۊمکي فعل خأ «شدن» ببۊن. (خسته شدن. بزرگ شدن. و…)
بأزين أگه هيتؤ بمأبي گيلکي مئن خأس ماندي بؤن يا ماندي بؤستن ببۊن. ولي چره گۊدن بیته؟
پس احتمالا اصلا صفت نئه ؤ اصلا فارسي أجي نمأ. نقشي دأنه کي «گۊدن» اۊن ئبه لازمه. (گریه گۊدن ؤ بۊرمه گۊدن ؤ زهله گۊدن ٚ مۊرسؤن) ماندي نؤم ايسسه ؤ دئه مننئه هۊ فارسي مئن ٚ مانده بۊبۊن.
نتيجه:
زبؤنˇ مئن، پديده’نه وختي بررسي کأدريم، خأ أمه‌ره یاد دبۊن که اؤلويت’ خأ هأدأن هۊ پديده خصلتؤن’ نأ أمئه ذهن ٚ کليشه’ن ؤ قالبؤن.
اصلاً هر ته تحقيقˇ مئن کي قراره علمي بۊبۊن هيتؤره. خأ أمه‌ره یاد دبۊن که هرته پديده تينه خۊشˇ همرأ تازه قالب بأره.
مۊ هميشک اي مثال’ زئنم:
مؤحقق بمأ ؤ بر بۊخؤرده «جؤردشت»’.
پديده: جؤردشت.
کليشه ؤ قالب: گيلکي مئن، فارسي کلمه’ن دفؤرمه ؤ واپيته واگۊیه بنن.
روش: بینيم فارسي مئن کۊ کلمه شباهت دأنه جؤر ٚ همرأ؟ جواهر!
نتيجه: جواهردشت.
اي تحقيقˇ نقص کؤره’؟
اؤره کي وختي پديده همرأ رۊبرۊ بۊبؤ، اۊنˇ خصلت’ توجه نۊده. اهميت’ ببرده قالبˇ سر.
نۊشؤ ويشتر گيلکي مئن وامجه بینه «جؤر» یعني بالا!