اۊ وختانا کي هنۊز ايرانˇ ميان أرباب رعیتي حاکم بۊ ايتا جه رعیتان بنامˇ کاسعلي ايتا تاوستان رۊز چن تا سۊکۊلاکۊلۊ، ايپچه جۊکۊل ؤ چن تا مؤرغانه اۊسانه رادکفه بشه أربابˇ خانه. وختي فارسه أربابˇ خانه ؤ دروازه’ بدرۊن شه… بأه! چي ديني! أرباب زيرشلوار ؤ زيرپيرأنˇ أمرأ ایوانˇ سر دراز بکشه ؤ چن تا بالش خۊ سرˇ جير بنه، خۊ دسأ خۊ گۊشˇ کۊن جنه ؤ ايتا مؤشرأفه تنگرˇ آب اۊنˇ بغل دس نأهأ دالبدال سردˇ آب خؤره ؤ بادزن حصيري أمرأ خۊدشأ باد زنه ؤ خؤره کئف کۊدأندره.
کاسعلي حسرتˇ مره أربابأ فأندره ؤ خۊ ديلˇ جا آرزۊ کۊنه چقد خؤب بۊ اۊن هم بتانسته-بي أربابˇ مانستن جه خۊ زندگي لذت ببرده-بي ؤ ايپچه وختˇ استراحت بدأشته-بي؟ أ حسرت کاسعلي ديلˇ جا بمانست تا تابستان دوأرست ؤ زمستان جه راه فأرسه ؤ أولين ورف بوأرست.
کاسعلي کي صؤب جه خاب ويريزه ؤ جه اؤتاق بيرۊن أیه دينه بأه! ايتا کمر ورف زمينˇ سر نيشته ؤ هنده وأرستندره. فؤراً خۊ لباسانأ کنه با ايتا زيرشلواري ؤ زيرپيرأن، شه أیوانˇ سر دراز کشه، چن تا بالش خۊ سرˇ جير نهه ؤ ايتا گؤله ميان ورفˇ آب دۊکۊنه خۊ بغل دس نهئه دالبدال ورفˇ آب خؤره ؤ بادزن حصيري أمرأ خۊدشأ باد زنه ؤ أداىˇ أربابا بيرۊن أوره.
أنˇ زن گه: مردأى! مگر تۊرأبؤستي؟ أن چي کاري ايسه تۊ کۊدأندري؟
کاسعلي اصلاً گب نزنه ؤ خۊ کارأ ادامه دهه تا کي هؤتؤیي چأفتنگ زنه ؤ خۊشکأبه… بعله… کاسعلي بمرد ولي خۊ آرزۊیأ به گيل نبرد!
سۊکۊلاکۊلۊ: جوجه خروس
جۊکۊل: برنج نارس
جنه: تکیه می‌دهد
گؤله: کوزه
تنگر: تگرگ. یخ.
مؤشرأفه: پارچ مسی
سربس: گیله‌وا. ش۱۴. ص۴۵.
دیدگاه‌ها
10 پاسخ به “کاسعلي بمرد ولي خۊ آرزۊیأ به گيل نبرد!”
عالي بۊ. دس مريزاد…
عالی بو
عالي بۊ. دس دوروس.
:))))) خیلی باحال بود… راضیم ازش!!! حداقل آرزوشو به گل نبرد.
ولی سیستم سرمایش گرمایشش یه بررسی ای باید میشده.
سۊکۊلاکۊلۊ
ای کلمه مرأ جدید بو( کلمه جا چی با گوتن؟؟؟) مو چه برسه خروس چه نرسه خروس گونم تلا. پس غلطه :)
هنده ایجور بنویشنکس بنین…
اوخان؛
کلمه جا هۊ کلمه خؤبه. ;)
تی دس دروست!
نگاهی به داستان کوتاه “کاسعلي بمرد ولي خۊ آرزۊىأ به گيل نبرد!” از محمود حجازی؟!
نخست عنوان این یادداشت را رفع ابهام کنم که چرا «کاسعلي بمرد…» داستانِ کوتاه است؟
با این تبصره که شناخت بنده از «محمود حجازی» در اندازه‌ی شناخت موتور جست‌وجوی گوگل، یعنی: “«محمود حجازی» به عنوان فرمانده ستاد مشترک ارتش مصر است”! ـ و چند مدخل و یادداشت و ضرب‌المثل که پیشتر به این نام در «مجله‌ی گیلوا» منتشر شده بود ـ است.
زنده باد مرگِ مولف!!!
داستان با گزاره‌ی “اۊ وختانا کي هنۊز ايرانˇ ميان أرباب رعىتي حاکم بۊ” آغاز می‌شود که علاوه بر استفاده از کارکردِ آشنای روایاتِ عامیانه برای «خواننده‌ی گیلکی» زاویه‌ی دیدِ نویسنده را نیز مشخصی کرده است. و همچنین با توجه به زمانِ انتشارِ آن، نابهنگامیِ شکلِ آغازِ روایت، برخوردی کنایی نیز دارد.
بررسیِ سبک‌شناسی و نزدیکیِ شکلِ نثرِ داستان به نمونه‌هایِ مرسوم و بیانِ تفسیرِ واژگانی مانندِ «پست مدرن» و از این دست، دور از منطقی‌ست که داستان بر آن بنا شده. نگاه به ادبیات و هنر نمی‌تواند و نباید قالبی باشد. می‌شود با کنار گذاشتن ـ نه نادیده انگاشتن ـ تعاریفِ مرسوم نیز به خلق ادبیات پرداخت و نقد ادبی نوشت…
از همین روست که راویِ داستان، دانایِ کل است. و «دانایِ کل» خود شبحی از “أرباب” می‌تواند باشد.
مصیبت آن‌جا آغاز می‌شود که “زمستان جه راه فأرسه ؤ أولين ورف بوأرست.” یعنی زمانِ بیکاری و فقرِ مطلقِ “رعىتان” و “کاسعلي”. این‌جاست که “أنˇ زن” اعتراض می‌کند به “کاسعلي کي صؤب جه خاب ويريزه ؤ … أداىˇ أربابا بيرۊن أوره.” تصویری تکان‌دهنده و نثری قوی و موثر در بیان و نمایش فشار فقر و بیکاری “رعىتان” که به جنون می‌رسد.
به خود ویران‌گری…
آیا این “گؤله ميان ورفˇ آب دۊکۊنه خۊ بغل دس نهئه” نمی‌تواند کنایه از اعتیاد فراگیری باشد که در گیلان وجود دارد؟ شیوعِ موادِّ مخدرِ صنعتیِ کُشنده، در این زمان، بزرگ‌ترین آسیبِ اجتماعی به نسلِ جوانِ استان است.
نسلی که مانند “کاسعلي” در سکوت و بهت “خۊ کارأ ادامه دهه تا کي هؤتؤىي چأفتنگ زنه ؤ خۊشکأبه”.
با وجود این‌که “کاسعلي” می‌میرد، اما داستان با تناقضی کنایی به پایان می‌رسد؛ “ولي خۊ آرزۊىأ به گيل نبرد!”
در لایه‌ی نخست “آرزۊ” داشتن رفاهی مانند ارباب، تعریف شده است. آن‌چه که “”رعىتان” در مناسبات “أرباب رعىتي” نداشتند.
در نتیجه با یک داستانِ کوتاه مواجهیم. که نشانه‌هایی را در زمان حال با اشاره‌هایی به گذشته، تصویر می‌کند.
نقل مشهوری از “سوزان سانتاگ” در باره‌ی عکاسی وجود دارد که می‌شود درباره‌ی هر نثر و متنی نیز استفاده کرد. می‌گوید: هر عکسی بعد از گذشت زمان به یک اثر هنری تبدیل خواهد شد. هم‌اینطور است هر متنی، مگر نه این‌که امروزه نامه‌های نیما و مصدق و قائم مقام و حتا برخی اسناد تاریخی، را با دید ادبی نیز بررسی و تحلیل می‌کنند؟ ضرب‌المثل‌ها هم که پایه‌ی این “نقل” هستند، می‌توانند کارکرد داستانِ کوتاه را داشته باشند. لطیفه‌های «عبید زاکانی» هزار سال است که زبان به زبان نقل می‌شود و هر دوره به فراخور، تغییراتی می‌کند. مگر نه که ««عبید» هم این لطیفه‌ها را بیشتر، از زبان مردم گردآوری و به فراخور حال خود، تنظیم کرده است؟
تنظیم و ویرایش گیلکی این داستان در نهایت کمال و به‌دقت و درستیِ آموزنده‌ای انجام گرفته و به معاصر شدن متنی “نقلی” منتهی شده است. یعنی به درستی با مکتوب کردن مرتب و منظم «نقل»، میراثِ مکتوبِ ادبیاتِ شفاهیِ زبانِ غنیِ گیلکی حفظ و هم گسترش یافته است.
یکی از چالش‌های مهم متن استفاده از افعالِ ماضی ـ به دلیل این‌که داستان در گذشته اتفاق می‌افتد ـ است که نویسنده توانسته با استفاده‌ی خلاق از توانایی زبانِ گیلکی، کمابیش ـ در توصیف حالات و گفت‌وگوها ـ از آن بگریزد. با این‌وجود خواننده در پایان با این پرسش مواجه می‌شود که چرا رفاه و سعادتِ دلخواهِ “رعىت” جز با مرگ او تمام نمی‌شود ـ نه «نشده است» ـ ؟
این‌نقطه‌ی قوت که در ذهنِ مخاطب، پرسش ایجاد می‌کند؛ نقطه‌ی ضعفی هم محسوب می‌شود که اگر داستان را در دامِ “بی پایان نویسی” مرسوم ـ مقهورِ بی‌نتیجه ـ ندانیم؛ انتظارِ بندی دیگر هم در انتها هست که برانگیزاننده باشد و راه “نئجهˇ به گيل نبردن” را بيان کند. که بنظر می‌رسد به دلیل اصرار بر ایجاز از آن صرف‌نظر شده باشد.
با این‌وجود ـ نه برای خواننده‌ی عام ـ تا همین اندازه هم تداعی، شکل می‌گیرد و متن کارکرد خود را یافته است.
امروزه نیز مدیران دولتی و سرمایه‌داران و وابستگانِ قدرت در گیلان، مانند دوران “أرباب رعىتي” تنها تصوّری از رفاه را در اذهان، مهندسی و شکل می‌دهند که در جامعه، تصویری جعلی از رفاه در ذهن مردم شکل بگیرد.
به عنوان نمونه در «تنها منطقه آزاد شمال کشور» منطقه‌ی آزاد بندر انزلی، کمبود مدرسه و نبود بیمارستان و خدمات اجتماعی مناسب در کنار تضاد طبقاتی شدید و اعتیاد و فحشا و بیکاری ـ مانند همه‌جای گیلان ـ بیداد می‌کند و آن‌وقت ساکنین آپارتمان‌ها و ویلاهای چندین میلیاردی به روستائیان محروم که در بیغوله‌هایی در مجاورتِ آن‌ها با انواعِ مشکلاتِ معیشتی مواجهند، اینترنت رایگان هدیه می‌کنند و «جشنواره‌ی “جۊکۊل” و مجسمه‌های شنی» برگزار… و «آقازاده»های پولدار، مثل “ارباب” همین داستان، در اینترنت عکس عیاشی‌هایشان را به رخِ جوانانِ محروم و بی‌کارِ گیلان که دام عقده‌ها و اعتیادی کُشنده گرفتارند، می‌کِشند.
نمونه دیگر این‌که: عالی‌ترین نماینده‌ی دولتِ مرکزی در استان، به جای این‌که آبِ شربِ سالم برای مردم روستاهای گیلان تامین کند و در خدمتِ رفاهِ همه‌ی مردمی باشد که «آلوده‌ترین آب آشامیدنی! و سرطان‌زا» را می‌نوشند، برای سرمایه‌داران، در کنارِ همان مردمِ محروم، کارخانه‌ی آب معدنی افتتاح می‌کند!
این‌ها نمونه‌ی همان است که تضادِ “ارباب” با “کاسعلي” را در داستان ساخته است. از این رو با اثری مواجهیم که با توجه به کاربردِ مهم و موثرِ «گیلکي خط ؤ کيليدتأخته» که خوانش متن را آسان و به مرور آشنا می‌کند؛ با نثری روان و منسجم به غنای ادبیاتِ معاصرِ گیلکی» افزوده است.
با آرزوی موفقیت برای “فرمانده ستاد مشترک ارتش مصر است” و “رعىتان”
D:
ا.ز.ل؛
ممنون از اين تحشيهٔ خواندنيت.
سلام
درودها بر هنرمندان گیلانی ، باعث افتخاره که در راستای فرهنگ گیلان تلاش می می کنید .
برقرار باشید