وضعیت غیرکلاسیک، راه حل غیرکلاسیک می‌طلبد/ دوم

هدف از نوشتن این یادداشت، ورود به بحثی‌ست که عباس گلستانی با دو مقاله‌اش در گیله‌وا (1) آغاز کرده است. متاسفانه تاکنون، کسی وارد گفت‌وگو نشده و یادداشت قابل اعتنایی در بازخورد نظرات عباس گلستانی در گیله‌وا یا جای دیگر منتشر نشده است.

عباس گلستانی در دو مقاله‌ی مفصل خود، روی دو موضوع «خطی که باید با آن گیلکی نوشت و تابوشکنی در این حوزه» و «لزوم تعیین یک گویش به عنوان گویش معیار برای زبان گیلکی» درنگ کرده و البته در کنار این دو، مسأله‌ی «آموزش زبان گیلکی» به صورت بسیار کمرنگ و گذرا مطرح شده است. به طور کلی این سه محور، محورهای اساسی بحث و نتیجه‌گیری اوست.

پس از انتشار بخش یکم این مقاله، اینک دومین بخش آماده‌ی خواندن است.

 

درباره‌ی خطی که در حال حاضر برای گیلکی‌نویسی استفاده می‌شود

رسم‌الخطی که در حال حاضر به صورت جدی برای گیلکی‌نویسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، رسم‌الخطی است که در گیله‌وا از آن استفاده می‌شود و گلستانی به اشتباه، هفت و هشت کوچک آن را با عددهای هفت و هشت فارسی یکی می‌گیرد تا نشان دهد که زبان گیلکی در این شیوه‌ی نگارش تابع نظام نوشتاری فارسی‌ست. در حالی که علامت‌های هفت و هشت مذکور کارکرد و نقشی متفاوت از زبان فارسی دارند و این حرف درست مثل این است که بگوییم از امروز در زبان آلمانی حرف X، نشانه‌ی und (حرف عطف و) است. ضمن این‌که علائمی چون «أ»، «ئ» و «ؤ» هم در نظام نوشتاری گیلکی هستند که به کل نقشی متفاوت از نقش خود در نظام نوشتاری فارسی ایفا می‌کنند.

بنابراین، زبان گیلکی در این نوع از نگارش به حدی از نظم نوشتاری ویژه‌ی خود رسیده است.

در این‌جا، گرچه با نظر گلستانی مبنی بر ناکارآمد بودن خط فعلی برای گیلکی موافقم، اما نه به دلایلی که او می‌آورد.

می‌توان دلایلی دم‌دستی‌تر اما درست‌تری را آورد از جمله:

– ناتوانی این خط برای نشان دادن آواهای زبان –در عمل-؛ چه آواهای مشترک بین زبان فارسی و عربی و گیلکی و چه آواهای ویژه‌ی زبان گیلکی

– رفت و آمد بیش از حد به بالا و پایین خط زمینه که همیشه نقطه‌ی ضعفی برای خط می‌باشد.

– ایجاد مشکلات فراوان در تایپ و حروف‌چینی و ناسازگاری آن با تکنولوژی

– انزوا در دنیای دیجیتال

– داشتن حروف متعدد برای یک صامت خاص

در مقابل از حسن‌های رسم‌الخط موجود این‌ها را می‌توان گفت:

– آشنایی ذهن با این خط به دلیل سابقه‌ی نگارش فارسی (گرچه در نظام نوشتاری گیلکی بسیاری از سابقه‌های ذهنی خواننده، طی آموزش –اگر آموزشی باشد- تغییر خواهد کرد)

– ایجاد یادآوری‌های ذهنی در خوانش واژگان با ارجاع به مشابه‌شان در نگارش فارسی

– تخفیف چندگونگی لهجه‌ها

ایده‌ی تقدم وجود گویش معیار بر انتخاب خط و آموزش

عباس گلستانی در یادداشت دوم خود (خط در زبان گیلکی) پس از ارائه‌ی اطلاعاتی در باب خط و تاریخ خط، که بیش از نیم مقاله‌اش را به خود اختصاص داده، با آوردن همان مثال‌هایی که درباره‌اش بحث شد و اندکی بحث روی ناتوانی شیوه‌ی نوشتاری فعلی، بلافاصله نقطه‌ی عزیمت به تصمیم‌گیری برای خط و تلاش برای آموزش این زبان را در نقطه‌ی «تعیین گویش معیار» قرار می‌دهد.

ابتدا ببینیم گویش معیار در یادداشت گلستانی، چه‌گونه توصیف می‌شود:

«گویش معیار و یا به عبارتی زبان معیار همیشه به عنوان زبان میانجی میان گویش ها عمل می‌کند و باید نه فوق معیار باشد و نه زیر معیار، یعنی نه ادبی باشد و نه عامیانه و معمولا رنگ محلی خاصی را هم به خود نمی‌گیرد و زبان نوشتار از آن تابعیت می‌کند، مثل فارسی معیار خودمان که تعلق به منطقه و طبقه‌ی خاصی ندارد و با همه‌ی گویش‌های موجود فارسی متفاوت است و آن‌چه را که می‌نویسیم با اتکا به زبان معیار می‌باشد»

و در جای دیگری می‌نویسد:

«در بعضی ازنقاط بدون اینکه تلاشی تعیین کننده ازجانب قوم یا ملتی انجام گیرد، بنا به دلایل تاریخی، اجتماعی و اقتصادی از میان گویش‌های موجود، به صورت طبیعی و خودبه‌خودی، گویشی به عنوان گویش معیار یا میانجی به وجود می آید که در رسانه‌ها، شعر و ادبیات کاربرد پیدا می کند. مثلا در استان ایلام، گویشی ازکردی و کردی فیلی رایج است که ازپشتوانه‌هایی همچون جمعیت بیشتر، گویش مرکز استان بودن، قدمت بیشتر داشتن و دارای خط و ادبیات بودن برخوردار است. هر زبان می تواند دارای گویش‌های متفاوتی باشد که تاکنون به گویش‌های تاریخی، گویش‌های منطقه‌ای یا جغرافیایی، گویش‌های اجتماعی و گویش معیار تقسیم‌بندی شده اند»

من تلاش دارم که این ایده را در دو سطح به چالش بکشم.

سطح اول: کدام گویش، معیار خواهد شد؟

آیا گویش مردم رشت توانایی معیار شدن را دارد؟ یا گویش دیگری هست که چنین توانایی را در عمل داشته باشد؟ یا آن‌طور که نوشته شده آیا گویش گیلکی وجود دارد که رنگ محلی خاص را به خود نگیرد؟

پیش از پاسخ به این پرسش بد نیست نگاهی به محیط وقوع مسأله بیندازیم.

گستره‌ای از رضوانشهر تا چالوس و از جنوب تا بخش‌هایی از استان‌های تهران و قزوین و سمنان، با گویش‌های گوناگون. محدوده‌ای که در طول تاریخ به جز استثناهایی، هرگز یک دولت مرکزی مقتدر نداشته و تا پیش از الحاقش به ایران در زمان شاه عباس صفوی، سیستم معمول آن سیستم ملوک‌الطوایفی بوده و هرگز انباشت سرمایه و قدرت در آن شکل نگرفته. به جز استثنای شهر لاهیجان (6) که آن هم هرگز تبدیل به قدرتی سراسری بر منطقه نشد.

از سوی دیگر، مرکز استان که باید مرکز فرهنگی آن هم باشد در زمینه‌ی تولید محتوا به زبان گیلکی موقعیتی برابر با سایر شهرها دارد. از اساس به دلیل ارتباط با پایتخت و مرکز اداری و تجاری و سیاسی بودن استان و بنا بر نتایج منطقی هر نظام متمرکزی، فرهنگ و زبان گیلکی در رشت دست‌خوش بیش‌ترین استحاله و فارسی‌شدگی گشته است. توجه کنید که این فارسی‌گشتن با ورود واژگان و مفاهیم از یک زبان به زبانی دیگر تفاوت دارد.

در حال حاضر هم هیچ قدرت اجرایی یا اداری برای دیکته کردن یک گویش به عنوان گویش معیار وجود ندارد. هر آن‌چه که از تولید محتوا به زبان گیلکی داریم حاصل تلاش‌های غیررسمی، غیردولتی و خودجوش بزرگان، گروه‌ها و نهادهای مردمی است که در شهرهای گیلک‌نشین حضور دارند.

بنابراین تعیین یک گویش به عنوان گویش معیار، در شرایطی که:

– هیچ بازوی اعمال اراده‌ای وجود ندارد

– هیچ فرهنگستان یا کانون نویسندگان و چیزی شبیه آن وجود ندارد که آغازگر راه باشد و نویسندگان و شاعران همه‌ی مناطق را دربر گیرد

– نوشتار اداری و رسمی به گیلکی وجود ندارد که لزوم این مسأله را ایجاد کند

– و از همه مهم‌تر هیچ گویش غالبی وجود ندارد؛

در عمل نشدنی‌ست و تاکید روی تقدم آن بر سایر امور، تعطیل کردن هر نوع تلاش و کوششی برای گیلکی‌نوشتن و ترویج گیلکی‌خوانی‌ست.

سطح دوم: چرا ما باید برای برگزیدن گویش معیار تلاش کنیم؟

یک دولت و یا یک نهاد قدرتمند فرهنگی وجود دارد و یا شرایط طبیعی به سمتی می‌رود که یک گویش از چندین گویش زبانی خاص معیار می‌شود تا همه‌ی نامه‌نگاری‌های اداری و رسمی، همه‌ی متون آموزشی و مذهبی و همه‌ی تولیدات فرهنگی و هنری به این گویش تولید و نوشته شوند و سایر گویش‌ها در کنار گویش معیار، نقش خوراک‌رساننده و غنی‌سازنده‌ی گویش معیار را به عهده می‌گیرند.

این یک راه حل کلاسیک است. اما آیا تنها راه حل، همین راه حل کلاسیک است؟

در سطح قبلی تلاش کردم نشان دهم که همین راه حل کلاسیک، برای گیلک‌ها وزبان‌شان کاربردی ندارد. چون وضعیت قوم گیلک و زبان گیلکی وضعیتی کلاسیک نیست.

اکنون تلاش می‌کنم که نشان دهم تنها راه حل، این راه کلاسیک نبوده و راه حل دیگری هم وجود دارد.

(ادامه دارد)

توضیح:

6) تاریخ تحولات اجتماعی-اقتصادی گیلان؛ نگاهی نو. دکتر ناصر عظیمی دوبخشری. نشر گیلکان. 1381


دیدگاه‌ها

11 پاسخ به “وضعیت غیرکلاسیک، راه حل غیرکلاسیک می‌طلبد/ دوم”

  1. کورلیف

    تعدد گویش در ایته زبان نشانه محتوای بالای او زبانه چره به عنوان نقطه منفی محسوب به.دیلنگرانیم امی ترانه و داستانن و به چی زبان و گویشی نیویشته به ولی به ای مسئله فیکر بوکونید مردم عامه اخرین دژی ایسه که اگر خراب بی واستی فاتحه گیلیکی خوندن اوشونه امره باید نباید نوکونید لال گب لال ماره حالی به

  2. mi dil khaye ato fekr nokonam am ehsas konam ragehayi az tasob be ti shahr va baz ham ho gabane rasht bosho lahijan bamo ya… ti harfana doron vojod dare,meyare zavan hich rabti be rashti gab zen ya lajoni ya… nare,toke anghadar sharayeta farsi zabane mara moghayese kuni behtare bidini farsi zavane doronTaya meyare zavan tehrani ise???

  3. گیلتأم

    منم نی معتقد ایسسم گه نباید یکته گویش معیار چندین گویش جی انتخاب ببی. اگه منه شرق گیلؤنی بوتؤنم گیلکی غرب گیلؤن ؤ گالشؤن گیلکی یاد بئیرم، ایطؤ می دایره واژگؤنی وسیعتر بنه. گاهی زمأتؤن گه خأنم مئبه هیطؤ شئر بوگؤم، وختی یکته واژه غربی جه استفاده کؤنم، او شئر آهنگ قشنگتری گینه.
    تعدد گویش گیلکی زوؤن مئن یکته فرصت ایسسه نه یکته موشکل.

  4. کورلیف

    آروین عزیز تمام معیار تهرانی اینه کی تهران بوگویید تهرون نان-نون هندوانه هندونه تازگیی هم ج ز تلفظ کونید موج گیدی موز زبان و لهجه امره واستی ارتباط برقرار گودن نه گوتن اون خوبه ان بده دنیای هنر مین هم گاهی مفاهیم عکس امره گاهی نقاشی امره گاهی هم شعر و فیلم و قصه امره انتقال پیدا کونه هر هنر درون هم سبکهای مختلف هنه (نهه)مهم انتقال مفهومه! تعدد لهجه ایته زبان درون قوت زبان نه ضعف

  5. […] از خواندن بخش‌های یکم و دوم این مقاله، بخش سوم و پایانی آن را […]

  6. balamisar koorlifjan,a tadode lahje mara she amoozesh ghavi dashtan??ta farda sob aman begim tadod lahje va gooyesh gilaki zavane doron ita hosn ise vali vaghti dar amal baese tashatot be,amoozesh va neveshtara sakhta koone va … chi fayede dare???

    1. آروین جؤن؛
      تو گونی معیارˇ زوان وأ بدأریم و ای معیارˇ زوان هیچ ربطی به هیچ منطقه‌ی خاصصی ندأنه.
      خوب! ای معیارˇ زوانی که تو گونی، چوتؤ به دست هنه؟
      مو می وانیویسˇ مئن (کی امیدوارم تا آخر بخؤنی) یکته مدل پیشنهاد بودم کی بتؤنیم أمه مشکله حل بکونیم.
      تی مدل چیسه کی یکته معیارˇ زوان بدأریم؟

  7. ahaaaaaaan an boboste khorame gab,mohem ane ki ghabul bokonim be ita meyare zavan khayim,be vojud avardane ita meyare zaban pile dane tashkilat va farhangestane zaban va boodje va hemayate dolati va resane va … khaye ke aman narim ya agar bedarim be hesab nayid,man na zabanshenas isam na akarane mian sarreshtei daram,ajur karana bas espardan be khudesha ahlesh

  8. کورلیف

    وختی فیکر کونمه می مار خو لالایه عوضا کونی .می پیر مه جور دیگه دوخونی مره غریبه وامون دده.یاد کلاج وکبک دکفمه.اگه باغ خوب خواییدی واستی باغبانی بوکونید ولی اگه جنگل خواییدی واستی هیچ کاری نوکونید طبیعت خو کاره کونه

  9. […] غیرکلاسیک، راه حل غیرکلاسیک دارد. (۱، ۲ و […]

  10. […] غیرکلاسیک، راه حل غیرکلاسیک دارد. (۱، ۲ و […]