برچسب: شعر گیلکی

این مقاله که پژوهش و نوشتنش بیش از سه سال طول کشید، اول بار در پنج شمارهٔ مجلهٔ گیلان ٚ اؤجا چاپ شد و حالا با ویرایشي جدید به صورت یکجا در اینجا منتشر میشه. قصد بازگویی حاشیه‌ها و جنجالهای مابعد این مقاله رو ندارم و فقط امیدوارم صداهای فردای این سرزمین، این متن رو با دقتي انتقادی بخونن به این امید که به آجرهایي در دیوار سانسور و استبداد و ابتذال بدل نشیم.

این مقاله رو در شکل پی‌دی‌اف دریافت کنید و بخونید.

پی‌نوشت مهم: متاسفانه چون جمهوری اسلامی، بسیاري خدمات وردپرس رو سانسور کرده، شما برای نوشتن کامنت و نظر لازم دارید که از آنتی‌فیلتر استفاده کنید. حتی با اینکه سرور سایت ورگ در ایرانه!
سرویس وردپرس که ورگ هم با همین سرویس مدیریت میشه، یک نرم افزار مدیریت سایت و وبلاگه و در واقع ابزاریه برای نوشتن و نشر و بخش خدمات رایگانش سالهاست توسط جمهوری اسلامی سانسور میشه، همون طور که هر امکان مستقل و ازادي رو برای نشر حقایق سانسور کرده و میکنند.
وردپرس درواقع یه ابزاره و کساني که دستور به سانسور چنین ابزاري دادن مستقیما با نوشتن و انتشار نظر و آزادی بیان مخالف بودن چون درست مثل ممنوع کردن استفاده از خودکار یا کیبرد یا کاغذه که البته حکومت در مورد کاغذ هم دهه‌هاست همین کلک رو سوار میکنه تا سانسور علیه کتاب رو شدیدتر پیش ببره.

نيما يوشيج علاوه بر شعرهای فارسیش که نقش موثر و ژرفی بر ادبیات فارسی داشته، شعرهایی هم به زبان مادریش داره؛ زبانی که خودش اون رو تاتی نامیده و بخشی از روشنفکران معاصر سرزمین باستانی مازندران اون رو تبری مینامند و به زعم من و بنا به دلایل مختلف اون رو گیلکی مازندران یا اون طور که در مازندران تلفظ میشه گِلِکی میدونم. اجازه بدین پیش از اینکه در گل و لای بحث پیرامون نام زبان مردم مازندران گیر کنیم از این نقطه بگذریم و برسیم به شعرهای زیبای نیما به زبان مادریش.

گلکی یا گیلکی این شعرها شاید برای گیلکی زبانان غرب و مرکز گیلان دشوارفهم باشه اما برای ما ساکنان شرق گیلان به نسبت بیشتر قابل فهمه و اگر فقط اندکی بیشتر با گیلکی شرق و مرکز مازندران آشنا باشیم اون وقت دیگه چندان دشوار هم نخواهد بود.

نيما در سرودن اين شعرها به سنت امیری سرایی و به طور کلی به سنت شعر هجایی گيلان و مازندران توجه داشته و اين شعرهای دوازده و یازده هجایی در مجموعه ای به نام رۊجا (به معنی ستاره) سالها پيش (و البته خيلی سال پس از مرگ نیما) چاپ و منتشر شد و در سالهای گذشته گلچینی از این شعرها همراه با موسیقی احمد محسن پور و با خوانش علی اکبر مهجوریان و خوانندگی محمد ابراهیم عالمی (که شیفتهٔ صداشم!) و حوران یوسفی به صورت یک آلبوم موسیقی و شعر منتشر شد.

شنیدن این شعرهای انتخاب شده با صدای گرم علی اکبر مهجوریان و در کنار موسیقی زیبای ساخته شده برای این کار تجربه ای دلنشين و عميق از مواجهه با ادبیات مازندرانه و برای خودم به شخصه سفری درخشان بوده در زبان و فرهنگ مردم مازندران و تماشایي بوده تماشایی از افق اندیشهٔ نیما در عرصهٔ زبان گیلکی مازندران.

فايلهای صوتی این آلبوم رو اینجا برای دانلود میذارم والبته در اینجا هم میتونین این آلبوم ارزشمند رو بخريد.

فايلهای آلبوم روجا: طرح جلد آلبوم – پشت جلد آلبوم – قطعهٔ ۱ – قطعهٔ ۲ – قطعهٔ ۳ – قطعهٔ ۴ – قطعهٔ ۵ – قطعهٔ ۶ – قطعهٔ ۷ – قطعهٔ ۸ – قطعهٔ ۹.

کشکي من،
حجحجي بۊبؤستي‌بیم،
حجحجي
کي پرنده’ن ٚ میاني کۊلیه.

*
دئه بازۊن،
شهر به شهر ٚ مردۊمان،
مي أمؤن’ چۊم‌برایي کشٚدي،
کي أکئه،
اي رۊز’ ، صؤب ٚ سر،
افتاب ٚ گۊل‌گۊل ٚزار
من بهار ٚ گۊل ٚ کۊلبار’ به دۊش،
بأیم أبران’ سوار.
دیل مي شین،
غۊرصه’ غنیم.
گب مي شین،
شادي’ هۊزار.
کشکي من،
حجحجي بۊبؤستي‌بیم،
حجحجي
کي پرنده’ن ٚ میاني کۊلیه.

*
امما وختي نیشینم به‌فیکرأشم،
دینمه،
حجحجي بؤستن أ دۊنیا دۊرۊني،
خیلي‌یم آسان نیه.
وسي دئن،
تره مردۊم تأنیدي،
ایته آزاد ٚ حجحجي مانستان،
فأندیرید؟
کي بیشي خۊمه بني،
بي‌دیل ؤ بي‌غم ؤ بي ترس ؤ هراس،
اۊشان ٚ خانه’ن ٚ زگبل ٚ پیش،
دۊچچه کش،
سۊتۊن ٚ جؤر.
زاکان’ گرم ٚ بهار ٚ أمره،
پیله’کۊني،
پرأدي؟
هي کس ٚ دس نأیه تي خۊمه میان،
تي زاکان
اي نفر دیگر ٚ جغلان ٚ اي دم شادي خؤني،
پر-ایشکن،
درد ٚ آواره نیبید.
تا به دۊنیا دریدي،
خۊشان ٚ هممه‌ی ٚ عؤمر’
أسیري نکشید.

---

وختي تنهایي مرأ تنها وابم،
‌به‌فیکرأشم،
دینم أ غم‌بیگیفته پیله دۊنیا دۊرۊني،
کي اي جا جنگ’ شواله دیهیدي،
اي طرف دئه، مردۊمان
کرأ گۊشنه‌شکم ٚ أمره طلا گنجان ٚ سر،
میریدي.
اي جا آزادي نهه، فچم‌فچم،
اي جا دئه‌م، خنده‌خنده أمٚره،
کرأ آزادي’ کۊشتاندریدي.
خیلي‌یم حجحجي بؤن،
نیه آسان اۊتؤ کي فیکر کۊنم.
نیه آسان اۊتؤ کي فیکر کۊنم.

خرداد ۱۳۵۱
رشت
محمد بشرا

////////////////////////////////////

یپاره کلمه’ن ٚ ترجۊمه:

حجحجي: پرستو.
کۊلي: ماهی کوچک.
غنیم: دشمن.
هۊزار: فریاد.
خۊمه: آشیانه.
زگبل (z6gb6l): چوب‌بست بام خانه.
دۊچچه: دو چوبی که موازی هم در دو طرف بالای ستون ایوان خانه‌های قدیمی گیلان می‌کوبیدند و روی آن کفش و ظرف و خربزه و هندوانه و… می‌نهادند.
جغلان: بچه‌ها.
خؤني: به‌خاطر. برای.
پر-ایشکن: پرشکسته. پرشکن.
شواله: شعله.
فچم‌فچم: خمیده و یواشکی. پنهانی.

این شعر گیلکی از خان احمد آخرین شاه خاندان کیایی به دلیل اهمیت تاریخیش، توی ورگ منتشر میشه و البته با ویراستاری جدید بر اساس خطی که امروزه برای نوشتن گیلکی استفاده میکنیم.
این توضیح رو هم اضافه کنم که این شعر به صورت نسخهٔ خطی در آرشیو کتابخونهٔ مرکزی دانشگاه تهران موجوده.

ادامه خواندن “شعری گیلکی از آخرین پادشاه مستقل گیلان و یک نکته!”

بهار امسال، گفتگويى با دوستان فصلنامهٔ قاف داشتم و در سومین شمارهٔ اين مجله چاپ شده که در این جا می‌خونید؛ دست به سبک نگارش و ویراستاری متن نزدم.

 

گیلکی… احساس کردیم از او فاصله گرفته‌ایم. داریم می‌گذاریمش در صندوقچه خاطرات مغزمان و پشت ویترین شبکه‌ی استانی. اما ما نمی‌خواستیم. نمی‌خواستیم زبان گیلکی بمیرد. کلی علامت سؤال داشتیم و می‌خواستیم این دفعه نقطه‌ی پایان جمله را، اولِ راه چاره بگذاریم.
پرونده‌ی زبان گیلکی را در «قاف» باز کردیم و باید جایگاه واقعی امروز زبان گیلکی در زندگی روزمره و مقدار عمق زخم فراموشی را ارزیابی می‌کردیم تا بگردیم در پی نوشدارو …گوشمان از خیلی حرف‌ها پر بود و می‌دانستیم این زخمْ داروهای بی‌اثر زیادی چشیده. کلیشه‌ها و حرف‌های تکراری را کنار گذاشتیم و در گفتگوها به دنبال حرف تازه‌ای بودیم. حرف تازه یعنی سؤال های نزدیک‌تر به زمان حال بپرسیم و جواب‌ها هم فقط جواب نباشند، دنبال ناگفته‌ها و کم‌گفته‌ها بودیم.
…پای زبان مادری که وسط باشد، فرزندان دلسوزی را پیدا می‌کنیم که تلاش‌ها و تحقیق‌های زیادی کرده‌اند. به تیترهای پرونده که فکر می‌کردیم دیدیم قطعه‌ی پازل هر زبانی رسم‌الخط است. اسم رسم‌الخط زبان گیلکی را که آوردیم امین حسن‌پور را معرفی کردند و از فعالیت‌هایش گفتند. برای دیدن او باید به زادگاه و محل زندگی‌اش می رفتیم؛ به لاهیجان.
می‌خواستیم برای مصاحبه در مورد رسم‌الخط زبان گیلکی سراغ کسی برویم که از دانشگاه گیلان مهندسی مکانیک در حرارت و سیالات خوانده و از حدود ١٢ سال پیش وبلاگ «وَرگ» را راه انداخته. وبلاگی که مدرسه‌ی زبانی گیلکی نامیده می‌شود و بعدها شخصِ حسن‌پور را با همین نامِ ورگ شناخته‌اند. می‌دانستیم با زبان مادری قصه می‌نویسد، روزنامه‌نویسی و ویراستاری می‌کند و واقعاً دغدغه‌ی زبان گیلکی دارد.
… با یک دنیا علامت سؤال به سمت لاهیجان حرکت کردیم، بدون آنکه عکسی از حسن‌پور دیده باشیم و یا تاریخ تولدش (١٣۶٣) را بدانیم. ساعت سه عصر بود که با چشم‌های پف‌کرده و خستگیِ ناشی از روزهای کاری به سمت رشت و سپس لاهیجان حرکت کردیم. ساعت پنج قرار ملاقات داشتیم و من در ذهنم داشتم امین حسن‌پور را تجسم می‌کردم. به ما گفته بودند در زبان‌شناسی گیلکی آدم کاربلدی است. در خیالم مرد 60-50 ساله‌ی سپیدمویی را می‌دیدم که با جثه‌ای کوچک مقابلم نشسته و از پشت عینکش هنگام پرسیده‌شدن سؤال‌ها تماشایم می‌کند. راننده که انگار بیشتر از ما برای رسیدن عجله داشت خود را به هر مانع و سرعت‌گیری می‌کوبید تا رشته‌ی افکارمان را پاره کند. سه نفری به این فکر افتادیم سؤال‌ها را مرور کنیم تا آن‌جا سردرگم نباشیم، ولی خیلی زود در یکی از خیابان‌های لاهیجان بودیم و به دنبال خانه‌ای با درب کوچک خاکستری می‌گشتیم. نیم‌ساعت زودتر رسیدیم و برای این که خیلی هم زود نرویم، سرکوچه ایستادیم و سؤال ها را بالا و پایین کردیم، اما 10دقیقه ای بیش‌تر توان مقاومت نداشتیم و من زنگ در را زدم و خودم را به صدای پشت آیفون، تحت نام مصاحبه‌کننده‌ی «قاف» معرفی کردم. مردی در را باز کرد؛ نمی‌دانستم پسرش است یا یا یکی از اقوامش! مرد 30 تا 35 ساله‌ی قد‌بلند و شادابی ما را به داخل خانه‌ی کوچک و دنجی راهنمایی کرد. خود امین حسن پور بود!! (باید با آن پیرمرد عینکی خیالاتم وداع می‌گفتم.) روی یک مبل سه‌نفره نشستیم، چای دم گذاشت و مقابل‌مان نشست و بعد از احوالپرسی‌های رایج، ضبط‌کننده‌ی صدای گوشی‌ام را زدم که برویم سر اصل موضوع: زبان گیلکی. ادامه خواندن “واقعاً مردن!”

 

الوعده وفا! اینم اؤجا کتاب جیرأکشئن ئبه. اؤجا، م. راما گيلکي شعرؤنه کي اول بار سال ۱۳۵۸ لایجؤنˇ مئن چاپ بۊبؤ ؤ اينˇ شعرؤن سالؤنˇ سال، مؤبارزؤن ؤ آزاديمجؤنˇ مچه سرˇ نغمه بۊ.

اي کتابه تازه ويراستاري همرأ تينين ائره جيرأکشين. اي کتاب الکترؤنيکي بۊبؤره، هين وأسي اۊنˇ فهرستˇ مئن تينين شعرؤنˇ تيترˇ سر کيليک بکۊنين ؤ بشين هۊ شعرˇ شر.

 

کتاب شعر قراقوش شامل منظومهٔ بلند قراقوش از محمدقلى صدر اشکوری به زبان گیلکی (لهجهٔ گالشى) در بهار هفتاد و شش (هجرى خورشيدى) منتشر شد. طرح روى جلد اين کتاب کار محمود پاینده لنگرودی است.

شما می‌توانید این کتاب را از اینجا دانلود کنید.