تاريخچه‌ی گيلکی‌نويسی در اينترنت

 مطلب زير در ستون وب‌موجی ماه‌نامه‌ی گيله‌وا و طی چند شماره چاپ شد.

وب‌مجی، ترکيبی از واژه‌ی انگليسی web به معنی شبکه (اينترنت) و مصدر گيلکی «متن» به معنی گشتن، عنوان اين ستون است که هدفش معرفی سايت‌ها و وبلاگ‌هايی ست که به نوعی به زبان گيلکی يا هويت قومی گيلکان می‌پردازند.

ليلکه دار
تولد وبلاگ‌نويسی گيلکی را بايد با آغاز به کار وبلاگ «ليلکه‌دار» هم‌زمان دانست. در جست‌وجوهای انجام گرفته، تاکنون هيچ يادداشتی قديمی‌تر از نخستين يادداشت وبلاگ ليلکه دار به زبان گيلکی يافت نشده است. با رجوع به آرشيو اين وبلاگ که اين روزها با نام جديد «کيابان» و البته با همان آدرس فعال است، به تاريخ چهارشنبه 18 تير 1382 می‌رسيم.
قالب وبلاگ ليلکه دار در آن روزها يک وبلاگ بسيار زيبا و حرفه‌ای بود. وبلاگی سبزرنگ با عکس پس‌زمينه‌ای زيبا که با پيمايش صفحه، در پشت نوشته‌ها ثابت می‌ماند.
نويسنده‌ی اين وبلاگ فرخ باقرنژاد است که گويا ساکن سوماسرا (صومعه‌سرا) می‌باشد. با هم نخستين يادداشت نخستين وبلاگ گيلکی را می‌خوانيم:

«سلام. ان وبلاگ جا، شمان چن‌تا ضرب‌المثل و معمای گيلکی خوانيد. ان هم سری اول معماها:
1. پوج کنده آب سر کفته.
2. سر به زمين، کون به هوا، سبز ملک قبا.
3. اون چيه که راشو رمش کونه.
4. بدون سردی بام جور شه…
خب. ده بسه شمی جوابان ان زير بينيويسيد.»
شايد آن هنگام که فرخ باقرنژاد در وبلاگ «ليلکه دار» نخستين گام گيلکی‌نويسی را می‌گذاشت، هرگز فکر نمی‌کرد که چند سال بعد، ميزان توليد محتوا به زبان گيلکی در فضای مجازی اينترنت چندين برابر گردد. اما به هر حال او به کار خود ادامه داد و بيشتر از مشکلات کشاورزان می‌نوشت.
با دقت در آرشيو مطالب اين وبلاگ متوجه می‌شويم که ناگهان از اسفند 1382 تا آذر ماه 1385 مطلب جديدی در اين وبلاگ منتشر نشده! از اين تاريخ به بعد فرخ باقرنژاد، نوشتن در اين وبلاگ را از سر می‌گيرد.
اين روزها، اين وبلاگ با نام جديد «کيابان» به فعاليت خود ادامه می‌دهد و متأسفانه از تاريخ 14 مهر 1386 تاکنون مطلبی به زبان گيلکی در آن نگاشته نشده و نويسنده‌ی محترم آن بيشتر به نوشتن مقاله‌هايی به زبان فارسی مشغول است.
قالب کنونی کيابان از طراحی زيبايی برخوردار نيست و به ويژه در مرورگر فايرفاکس (FireFox) به هم ريخته و ظاهر ناخوش‌آيندی به خود می‌گيرد. کاش جناب فرخ باقرنژاد آن قالب قديمی را دوباره مورد استفاده قرار دهد و هم‌چون گذشته، گيلکی بنويسد تا خاطره‌ی «ليلکه دار»، به عنوان نخستين وبلاگ گيلکی در دل «وب‌مجان» زنده گردد.

گيلان ِ زاکان
وبلاگ گروهی «گيلانه زاکان» وبلاگی گروهی بود که گرچه در آن مطلبی به زبان گيلکی منتشر نشد و عمر بسيار کوتاهی نيز داشت، اما گام اول برای تشکيل دو وبلاگ گيلکی شد که در ادامه به آن‌ها هم پرداخته خواهد شد. وبلاگ گيلان ِ زاکان، به صورت گروهی اداره می‌شد. با هم، نخستين يادداشت اين وبلاگ (به تاريخ سه‌شنبه 23 تير 1383) را می‌خوانيم:
«سلام رفقا. سلام به همه رفقای گيلک در هر کجای دنيا که هستيد. اين وبلاگ قراره به صورت غيرمتمرکز و توسط چند تن از اعضای گروه گيلانه زاکان اداره بشه. شما هم اگه به گيلان و هويت گيلک و مسائل مربوط به اون علاقه‌منديد می‌تونيد عضو اين گروه بشيد.» (منظور از گروه، گروه خبرنامه‌ای در سايت yahoo.com بود)
در تاریخ 6 مرداد 1383، اين وبلاگ در مطلبی با عنوان «اصل پانزدهم»، خبر از انتشار شماره‌ی صفر نشريه‌ی دانشجويی «نيناکی» (به زبان‌های گيلکی و فارسی) در دانشگاه گيلان می‌دهد. در ادامه، مقاله‌ای با عنوان «ديلمان، زادگاه موسيقی گيلان» به قلم ستار فلاحت‌کار در سه بخش دنباله‌دار، در اين وبلاگ درج گرديد. سپس مطلبی با عنوان «نياز به گويش معيار» در اين وبلاگ منتشر شد که بحث آسيب‌شناسانه‌ای در باب تعدد گويش‌های زبان گيلکی ست. و پس از آن، در تاريخ شنبه 11 مهر 1383، آخرين مطلب اين وبلاگ با عنوان «اسباب‌کشی» خبر از تولد وبلاگی تخصصی‌تر به نام «شورم» را می‌دهد:
«سلام. از اين پس آدرس ما به اين آدرس تغيير نمود: http://shouram.blogspot.com منتظر شما هستيم.»

وب‌نوشته‌های خاش‌واليس و بلأ می سر
اين وبلاگ، از دو جهت دارای اهميت است. نخست اين‌که با آغاز به کار اين وبلاگ، زنان هم وارد وبلاگ‌نويسی به زبان گيلکی شدند و دوم اين‌که، اين وبلاگ برخلاف نخستين وبلاگ گيلکی (ليلکه دار) بيشتر به مسائل مربوط به زندگی شهری (به ويژه رشت) می‌پرداخت.

زبان صميمانه و آميخته با طنز نويسنده‌گان وبلاگ، تارا و تينا توحيدی، هم در ايجاد حس خويشی با دنيای دخترانه‌ی نويسنده‌گان موفق بوده و هم‌زمان توانسته، ذهن مخاطب را درگير برخی مسائل اجتماعی نمايد.
تاريخ نخستين نوشته‌ی اين وبلاگ، دوشنبه، 16 شهريور 1383 است که با هم می‌خوانيم:
«نه. فقط خايم بدانم چند نفر از شوما وقتی شيدی تهران، شيمی لهجه وانگرده؟ چند نفر از شوما تهران ِ ميانی هوجور حرف زنيدی که رشت ِ ميان؟ چند نفر از شوما تانيد جمع ِ ميانی بيگيد که امان ماهی سيفيد ِ کلّه‌يه خوريم و اونه اوتؤ خوش داريمی؟ چند نفر از شوما غوروب‌دمان که به، سرد ِ پلايه اشبل و پياز و گردو و باقالا امره خوريدی؟ چند نفر از شوما شيمی خانه ميان گيلکی گب زنيد؟
من نانم اَن چی صيغه‌ای ايسه کی خوره مانستن دکفته زاکان ِ جان ِ ميان! امی فرهنگ ِ ميان! امی گيلان ِ ميان!
خولاصه شومايانيدی، ايمروز می خاخور، تخت ِ سر نيشته بو کره «پل استر» ِ کتابه خاندن دوبو، منم کره فيزيک خاندن دوبوم. از اويه کی درس ِ موقع می حواس همه‌جا نهه، الا درس ِ رو، می ديمه واگردانئم می خاخور ِ رو، اونه بوگوفتم: ايی ايته وبلاگ گيلکی بزنيم؟
می خاخور ِ چومان بوبوسته گاو ِ چوم ِ مانستن، ايپچه مره نيگا بوکوده، بازون ايته خنده بوکود و بوگوفت: اهن! چره نأيم؟
هن ده! اون بوبوست خاش‌واليس، منم بوبوستم بلامی‌سر! اتو بو کی امان تصميم بيگيفتيم اَ وبلاگه را تاوديم. زاکان جان، هسه شوماييد و ا کامنتان. هر کس خايه کامنت (comment) بنه، چی بهتر کی گيلکی تايپ بوکونه! اَ آخربه‌سرم خودا جا خايم کی به گيلان ِ فرياد فارسه! اونی کی اتؤ کره ايژگره کشئن دره!»
در کنار اين يادداشت، مطالعه‌ی نظرات بخش کامنت (comment) که افراد گونه‌گون برای اين يادداشت نوشته‌اند نيز بسيار جالب است. در بخش کامنت‌های اين يادداشت، بحث جالبی به زبان گيلکی ميان خواننده‌گان در گرفته که برای اطلاعات بيشتر، شما را به مطالعه‌ی آن در اينترنت فرامی‌خوانيم.
دو نويسنده‌ی وبلاگ «خاش‌واليس و بلأمی‌سر» تا تاريخ 23 اسفند 1384 به وبلاگ‌نويسی خود ادامه دادند، که آخرين يادداشت اين وبلاگ در همين تاريخ و با عنوان «چهارشنبه سوری» است:
«…ای سال می خاله و خاله دوختر ِ شان ِ اَمره بوشؤبیم خیابانان میان چارشنبه سوری. می ایتا از خاله‌دوختر ِ رفیقان‌ام، خو مارِ اَمره بامؤ بو. شیمی جا خالی. او کؤر ِ مارِ جا ایپچه سندوسال بوگذشته بو، هچین هی ذره اَ آتش‌بازی و اَ ترقه‌ئان ِ سرصدا حوصله‌یا ناشتی. چره ویریشته بو امی امره بامو بو اَ میدان جنگ میانی، خودا دانه. هر کس هر کاری کودی، بنا کودی اون ِ اَمره جینگیر وینگیر کودن! ای‌جا کره شوئن دیبیم، چندتا جوان رئکه‌تا، خیابان گوشه خوشان ِ ره به‌پا ایسأ بید. از قضا خورَم ِ زاک‌ام بید. ایتا از اَشان خو کونه سیگاره تاوَدا زمین ِ رو. امان‌ام هو زماتِ ره ایتا ترقه تاواداییم زمین. امان ردّأ بؤستیم. شیمی چوم بد ِ روزه نیدینه؛ امی ترقّه اون [خالادوختر] ِ مار ِ پا جیر کی امی دونبال‌سر کَره آمون دوبو، بترکست! اون ِ دیل و زهره بوشؤ. اسا بایید بیدینید چی به روز او زاکان باورد…»
متاسفانه از تاريخ اين يادداشت به بعد، اين وبلاگ خوب، ديگر به‌روز نشده است.

شورم
« اين وبلاگ، به نوعي ادامه‌ی همان وبلاگ «گيلانه زاكان» در سايت پرشين بلاگ خواهد بود. منتها در ابعادی وسيع‌تر و گروهی‌تر. اميدواريم كه شما هم ما را ياری داده و هركس كه علاقه به نوشتن در اين وبلاگ، در حوزه موضوعی گيلان و گيلك دارد، با ما تماس گرفته و آدرس ايميل و نام كاربری مورد علاقه‌ی خود را برای ما بفرستد تا در اولين فرصت، يكي از نويسندگان اين وبلاگ گردد.»
اين نخستين يادداشت وبلاگ گروهی شورم (به معنی مه و ابر غليظ نزديک به زمين) بود که در تاريخ سه‌شنبه، 7 مهر 1383 کار خود را آغاز نمود و در واقع ادامه‌ی کار وبلاگ گيلان ِ زاکان (http://g-z.persianblog.ir) بود که اينک با چهار نويسنده‌ی جوان به نام‌های ماهان ثنايی مقدم، مسعود اسحاق‌پور، معصومه يوسفی و امين حسن‌پور فعاليت می‌نمود. گرچه بعدها بر تعداد نويسنده‌گان اين وبلاگ افزوده شد.
شورم، علاوه بر درج نوشته‌های نويسنده‌گان (و گاه يادداشت‌هايی از خواننده‌گان و منتقدان)، امکانات ديگری از جمله گالری عکس‌های گيلان و دانلود شماره‌های مختلف نشريه‌ی دانشجويی نيناکی (نشريه‌ی گيلکی دانشگاه گيلان) و نيز بخشی به عنوان «گب» که هر هفته با يک شعر کوتاه گيلکی به‌روز می‌گشت، هم داشت.
در اين وبلاگ، از همان آغاز با درج مطلبی با عنوان «يک بحث مختصر» درباره‌ی وضعيت هويتی گيلکان، عرصه‌ی جالبی برای نقد و گفت‌وگو باز شد که منجر به درج يک سلسله يادداشت توسط افراد مختلف و با ديدگاه‌های گونه‌گون در شورم با عناوينی هم‌چون: «يک بحث مختصر»(1و2)، «نقدی بر يک بحث مختصر»، «هويت شمالی‌ها و ارتباط آن با زبان گيلکی و گويش‌های آن»، «پاسخ به نقدی بر يک بحث مختصر»، «ملتی کی خو گوذشته‌ئانه ندانيد، با اونه تکرار بوکونيد» گشت که مطالعه‌ی اين بحث‌ها به خواننده‌گان اين بخش پيشنهاد می‌شود.
ويژه‌گی مهم وبلاگ شورم اين بود که توانست از ميان گيلکان خارج از کشور نيز مخاطب جذب نمايد و حتا گه‌گدار از ايشان شعر يا نقد هم منتشر کند.
مطالب اين وبلاگ به دو زبان گيلکی و فارسی و البته يک يادداشت هم به زبان انگليسی (درباره‌ی معرفی مرداويج) نوشته می‌شد و گاه به طور تخصصی به گيلان و هويت گيلکی می‌پرداخت.
آخرين يادداشت‌های وبلاگ شورم به ترتيب مقاله‌ای از داريوش آشوری به نقل از بی‌بی‌سی و با عنوان «فرايند شکل‌گيری هويت ملی» بود که در تاريخ 5 تير 1384 در شورم قرار گرفت و پس از آن، در تاريخ پنج‌شنبه 23 تير 1384، اين وبلاگ به کار خود پايان داد و از مخاطبان خود خواست که به آدرس جديد وبلاگ که حاصل ادغام دو وبلاگ شورم و ورگ (http://varg.blogspot.com) است مراجعه کنند.

ورگ
وبسايت ورگ (به معنای گرگ)، در واقع ادامه‌ی روندی ست که از وبلاگ گروهی گيلان ِ زاکان آغاز گشت و به دو وبلاگ شورم و ورگ رسيد.
وبلاگ ورگ، زمانی که به صورت موازی با وبلاگ گروهی شورم مشغول به کار بود، از طريق آدرس (http://varg.blogspot.com) قابل دسترسی و حاوی يادداشت‌ها، مقاله‌ها، شعرها و داستان‌های گيلکی نگارنده بود.
در تابستان 1384، با توجه به لزوم ايجاد يک پايگاه فرهنگی الکترونيکی در فضای مجازی اينترنت، وبلاگ ورگ اندک اندک از حالت شخصی خود بيرون آمده، به صورت يک نشريه‌ی الکترونيک با سردبيری مستقيم نگارنده‌ی اين مطلب و با هدف انعکاس ادبيات و فرهنگ گيلکی تغيير ماهيت داد.
اکنون ورگ دارای بخش‌هايی چون وب‌موجی (گزيده‌ی لينک اخبار و روی‌دادهای مربوط به گيلکان)، کتاب‌خانه‌ی الکترونيک، راديو اينترنتی (پادکست)، پيش‌خوان (معرفی تازه‌های کتاب و مجله و موسيقی)، پيش‌بينی وضع آب و هوای گيلان و مازندران و گلستان، آرشيوی از مقاله‌های پژوهشی و بخش شعر و داستان و موسيقی گيلکی و… می‌باشد.