
این مقاله نوشتهٔ ناصر عظیمی پیشتر در گیلهوا منتشر شد و نسخهٔ کامل و بلندر این مقاله رو میتونید از اینجا دریافت کنید و بخونید.
این مقاله نوشتهٔ ناصر عظیمی پیشتر در گیلهوا منتشر شد و نسخهٔ کامل و بلندر این مقاله رو میتونید از اینجا دریافت کنید و بخونید.
وبمجي پؤستؤن ورگ ٚ مئن، ىکته فؤرصته تا تجاري پلتفؤرمؤن أجي بيرۊن بأىم ؤ بىنيم گه اينترنت خالي اينستاگرام ىا تلگرام نئه. شاىد عجيب بۊبۊن کي خئلئن ايران ٚ مئن وختي گۊنن اينترنت (اينترنت دأنم ىا مي اينترنت قطعه ىا اينترنت ٚ مئن فلان چي-ئه بدئم) ايشؤن ٚ منظۊر فىسبۊک ىا اينستاگرامه! بسچي گه اينستاگرام ىا فیسبۊک ٚ مئن أن شأنه خؤرؤم چي ىاتن (خئلي کم!) ولي اينترنت ٚ دۊنىا اي شرکتؤن ٚ انحصار أجي خئلي واشادهتره. خؤ! ايسه بىنيم اي نؤهؤمي وبمجي مئن چي دأنيم!
– شاىد شیمئبه أم جالب بۊبۊن کي فارسي مئن أن ىپاره مؤشکلؤن هننأ کي أمئبه آشنا ایسسه ولي حئف کي أمئه «اساتید» همیشک خیال کؤنن همساىه کرک غازه!
مؤشکلاتي گه عزیز حکیمی اي مقاله مئن گۊنه، گیلکي مئن أني دأنیم. رشت ٚ مئن ىپاره رسمي جریانات ىا ىپاره رسانأن کي رسمي جرىانات-ه تنأشنن، گیله قصه یا سرخط ٚ مۊرسؤن، هيتؤ مؤحتوا تؤلید کأدرن ؤ هي آسیبؤن-ه گه افغانستان ٚ مئن تجربه کأدرن أمه ني تجرۊبه کأدریم ؤ ايشؤن ٚ جواب أم هینه گه «عامیانه ؤ مردۊمپسند عمل کأریم!» ولي أمه دؤنیم گه مردۊمپسند عمل گۊدن، غلط عمل گۊدن ؤ پسين نسل-ه وأپیته ؤ غلط ٚ گيلکي-ئه تحویل هأدأن ٚ همرأ تؤفیر کؤنه.
ائ خؤرؤم وانیویس-ه بۊخؤنین: سیاستزدگی، تیغی بر گلوی زبان فارسی در افغانستان
– اي بگۊبشتؤ خئلي جالبه. سیرۊس شاملۊ، أحمد شاملۊ پسر، اي بگۊبشتؤ ٚ مئن خئلي گبؤن زئنه کي تایسه خئلئن نۊدؤنسن. أگه خأ نشر ٚ صنعت ؤ بازار-ه بئتر بشناسین ؤ شاملۊ همرأ ویشته آشنا ببین اي بگۊبشتؤ-ه حتما بۊخؤنین.
– امئه خط عربئه ىا فارسي؟ ىا آرامي؟ شمه ني گۊنین اي خط هرچيسه، أمئه زبؤن-ه مننئه جوابگۊ بۊبۊن؟ اي وانیویس-ه بۊخؤنين کي خئلي جالبه.
– مرادیان گروسی-ئه شناسنین؟ ىته قدیمي رشتي گه أمئه أدبیات ؤ فرهنگ-ه خئلي خدمت بۊده. ائره قدیم ٚ رشت أجي گب زئدره، باقراباد أجي.
– این-ه حتما نیگا بکۊنین! فقط تینم هین-ه بۊگؤم کي اي ویدئؤ-ؤ حتما نیگا بکۊنین.
– أنزلي مۊرداب أننی أننی خۊشکأبؤدره؛ ىپاره مسۊلین ىکته ۹۰۰ میلیارد تۊمؤني قرارداد دبستن ىکته اصفهاني شرکت ٚ همرأ کي اي مۊرداب-ه «باىؤجمي» همرأ نجات بدئن. ولي گۊیا اي باىؤجمي خؤدش پیله خطره!
أگه خأنین أنزلي مۊرداب ؤ باىؤجمي أجي ویشته بۊدؤنین، اي گۊزارش-ه بۊخؤنین.
– ائره تینین ىکته بگۊبشتؤ بشتؤىین گیلان ؤ نفت أجي ؤ این أجي کي نفت ٚ تجارت چۊتؤ بمأ گیلان ٚ مئن.
– دؤنين ميم چيسه؟ خؤ! ايسه ىکته کانال ؤ صفحه خأ معرفي بکۊنم کي گيلکي ميم واتينأدئنه. اين ٚ نؤم؟ گيلکي ميم.
– ایران ٚ أرمنیئن-ه چني شناسنین؟ أرمنیئن کي گیلان ٚ مئن نیشتن ؤ دئه کمکمی همه بۊشؤن کي بؤن؟ کیسن؟
اي خؤرؤم مقاله-أ بۊخؤنین تا أمئه قدیمي همخؤنهأن ٚ همرأ آشنا ببین.
آؤ! مأ ىادأشؤدبۊ کي اي خؤرؤم کتاب ٚبيرين أمأن ٚ خبر-ه دۊمرته ائرهبنئم. مأمولي مظفري شئرؤن ورگ ٚ مئن بيرين بمأ، تر ٚتميز ؤ خؤجير.
بالاخره این کتاب آماده شد و باري از دوشم برداشته شد. در مقدمه توضيح دادم در مورد اين بار. حالا اما خوشحالم که تمام اين زحمات ثمر داد و اولين کتاب از مجموعه کتابهای گيلکي شئر ورگ منتشر شد.
اين کتاب رو با کليک روی تصویر بالا یا از اینجا در فرمت پیدیاف دریافت کنید و از خوندن شعرهای محمدولی مظفری لذت ببرید مخصوصا که این کتاب به نوعی چندرسانهایه و توی فهرستش روی هر شعر اگر کلیک کنید به همون بخش خواهید رفت و در بخش شنیدن هم میتونید شعرها رو با صدای خود شاعر بشنوید.
و البته میتونید این کتاب رو در قطع A5 چاپ کنيد و از داشتن نسخه کاغذی قطع پالتویی لذت ببرید. کاش عمری باشه تا بقیه کتابها هم منتشر شه. این هدیه ورگ به شماست برای نوروزبل امسال. شمه خؤنابدؤن.
شمه نؤرۊز خۊرؤم بۊبۊن ؤ شمه خؤنابدؤن. ۱۵۹۵ برسئه ولي أمئه دیلخۊشیئن اي چن ساله کمتر ؤ کمترأبؤ ولي أگه زیندگي فصلؤن ٚ شؤن ؤ أمأنه، اي سیا فصل أني دوأرنه. مأمولي مظفري قؤلي أمه ره رأن بهار أیه.
اي دیواري تقويم، یه جرگه هۊنرمند ٚ. جغلأن ٚ زحمته کي تینین عکس ٚ سه بزنین ؤ اۊن ٚ أصل ٚ فایل-ه هأگیرین کي بۊتؤنین چاپ بکۊنین. فایل پيديئفه ؤ هم تینین A2 چاپ بکۊنین هم A3.
این گفتگو مال چند ماه پیشه که با آروین ایلبیگی داشتم و خیلی از گفتنیهام رو توی این گفتگو گفتهم. از شما دعوت میکنم این گفتگو رو ببینید و بشنوید.
ضمنا اون مایع ظرفشویی پشت سر هم توی فجازی داستان شد. ? فقط در این حد بگم که استیکرم در اومده. این هم از شانس منه که پشت سر اساتید ردیف کتابهای فاخره و پشت سر بنده مایع ظرفشویی. قبل از مصاحبه ظرف میشستم چون نوبت ظرفشوری من بود. قرار بین من و همسرم توی خونه اینه که هر کی غذا درست کنه، شستن ظرفهای اون وعده کار دیگریه.
بگذریم؛ این شما و این پرحرفی شبانهٔ من پیرامون مسائلی که از نظر خودم خیلی مهم هستند.
مرامنامۀ جنگل:
آسایش عمومی و نجات طبقات زحمتکش ممکن نیست مگر به تحصیل آزادی حقیقی و تساوی افراد انسانی بدون فرق نژاد و مذهب در اصول زندگانی و حاکمیت اکثریت به واسطۀ منتخبین ملت.
پیشرفت این مقاصد را فرقۀ «اجتماعیون» به مواد ذیل تعقیب مینماید.
مي رفيقى الىۊشا، ىکته داستان-ه کي طنز أجي ىکته ساده ماجرا-ا نقل کأدره ولي اي نقل ٚ مئن، شيمه حقيقت أجي باورؤن-ه أنتريک کؤنه. اي داستان ٚ بنويشتٚکس ارکادي ارکانؤف (Аркадий Михайлович Арканов) ايسسه ؤ مهاپا رۊسي زبؤن أجي وگردؤنه گيلکي. اي داستان پيشتر قاف ٚ مئن چاپ بۊبؤ ؤ بيس دئقه پادکست ٚ مئن أني ضبط بۊبؤ کي تينين ائره بشتؤيين.
ونأشتن یکشمبه رۊز-ه راحت بۊخۊسم. تلفؤن بزئه بۊ سیم ٚ آخر! منم تترج گۊشي-ه ویتم ؤ هیتؤ کي نۊدؤنسم کي همرأ گب زئدرم، همه چي همرأ مۊافقت گۊدم! خالي این وأسي کي مأ دس ویگیرن ؤ وأبدئن کي بۊخۊسم. اۊ رۊز تا تینسن هر کار ئبه مي رضایت-ه هأگیرن. اۊ رۊز تا صۊب ٚ سر، مي بیس ٚ سه رۊبل طلب-ه ببخشئم. یک نفر ٚ همرأ کي مأ یاد دننئه کي بۊ، یک جا که هندئه نۊدؤنم کؤره بۊ، قرار بنأم ؤ اي نفر ٚ ضمانت-ه بۊدم ؤ یکته سگ هأیتم سنبرنار ٚ نژاد، مي اسلاوي شکاف أم بفۊرتم! سراخره تمؤم ٚ اي جریانات ٚ مئن، آمریکا ی ٚ رئيس جؤمۊر ٚ قتل أم گردن بیتم! البته اي آخري فۊخۊس ٚ مئن بۊ. اي ترس أجي گه نکتا مئبه شۊم ٚ داستؤن پیش بأ، مي بالش-ه ویتم بۊشؤم مي پسر ٚ اۊتاق ؤ کاناپه سر وۊلؤأبؤم. ائره دئه تلفؤن ننأ بۊ؛ ألبته هننأبۊ ولي اسباببازي.
مي سۊ ساله زأک، هیتؤ که خۊ پشم ٚ جۊرافؤن-ه جؤرأکشي، وأپۊرسئه: خأ بۊخۊسي؟
(بیشتر…)توضیح وبلاگ ورگ: طی تمام این سالها که مشغول تلاش برای سامان دادن به نگارش گیلکی بودیم، مطالب و نظرهای مختلف در وبلاگ ورگ و ذیل برچسب «خط گیلکی» آرشیو شده که به پژوهشگر یا پرسشگر این موضوع کمک خواهد کرد تا دسترسی یکجا به این منابع داشته باشد. اخیرا از سوی پژوهشکدهٔ گیلانشناسی، آیین نگارشی جدید با عنوان سرخط منتشر شده که به نظر من باید اين خط را خط حکومتی سرخط نامید چرا که بی توجه به سابقهٔ امر و با انکار و نادیده گرفتن تمامی تلاشهای تاکنون شده و با نگاهی خاص (تایید قیمومیت فارسی بر گیلکی و نگاه گیلانشناسانه و بیگانه با فضای زندهٔ فعالان فرهنگی زبان و ادبیات گیلکی) به نوعی سعی شد تا چرخ را از نو اختراع کنند (پیرو تمام طرحهای حکومتی. مثلا سالهاست که میخواهند سیستم عامل ملی بسازند و هر کودکی که اندکی با دنیای نرم افزارهای آزاد و لينوکس آشنا باشد میفهمد که جریان از چه قرار است و داستان چیز دیگری است نه ساختن یک سيستم عامل) و با نگاهی به ترکیب اسامی پشت سرخط میتوان دید که این پروژه در نبود تجربه، دانش، سابقه و آزمون و خطا، صرفا دو برگ برنده برای خود متصور بوده است: مدرک دانشگاهی برخی از اعضای تیم سرخط (مدرک در زبانشناسی و در زبان و ادبیات فارسی)که حتی در شکل چینش اسامی هم لحاظ شده و دیگری مهر و امضای رسمی پژوهشکده که در دل برخی از اعضای همین تیم امید تفقد و حمایت از سوی مراجع رسمی آموزش و پرورش را زنده کرده است کما اینکه این عزیزان به موازات این پروژه مشغول مذاکرات و تلاشهایی هستند تا از سوی مراجع رسمی پذیرفته شوند. یکی از دلایل هول و عجلهٔ این عزیزان همین دیگ حلیم بود.
در کل اما خروجی سرخط، خود نمایندهٔ میزان دانش و توانایی و میزان دلسوزی این عزیزان در مورد گیلکی نویسی است و از طرفی در نخستين روز انتشار سرخط، اختلافات بین طراحان آن هم آغاز شد و چون سرخط صرفا اتحاد سلايق و نظرات گوناگون و گاه متضاد بود که فقط به طناب رسمیت و پدیرفته شدن از سوی حکومت و البته برائت از جریان مستقل و جوان، چنگ زده بود (و تقریبا هیچ یک از اعضای سرخط نه قبلا و نه حالا از آیین نگارش پیشنهادی سرخط استفاده نکرده و نمیکنند) در نتیجه آن تلاش به چیزی جز تکرار اختلافات و حرفهای تکراری چهل پنجاه ساله ختم نشد.
من که بعد از همان جلسهٔ اول با ديدن سطح و فضای گروه پا پس کشيدم و همین طور دکتر تسلیمی که او هم در همان جلسهٔ اول تصميم به عدم همکاری گرفت و خیلی زود، مدتها پيش از انتشار سرخط، مسعود پورهادی با انتشار متنی (که به محض دسترسی به آن در همین برچسب خط گیلکی آرشیو خواهم کرد) از تیم سرخط بیرون آمد و محمد تقی پوراحمد جکتاجی از اعضای تیم سرخط که خود پيش از این پیشنهاداتی در مورد گیلکینویسی داشت (که اکثر این پیشنهادات در خط گیلکی پیشنهادی ما ادغام و پذیرفته شده) اما در این پروژه ناگهان از آن پیشنهادات صرف نظر کرده بود، در مقالهاي که در شمارهٔ ۱۶۳ گیلهوا چاپ شد آییننامهٔ پیشنهادی سرخط را شديدا نقد کرد. (این مقاله را از اینجا بخوانید.)
گرچه پروژهٔ سرخط از روز اول با نادیده گرفتن تلاشهای نسل جوان مستقل برای تدارک و تجربهٔ خط گیلکی استارت خورد، خطي که پیش از این هم همیشه مورد بیمهری اساتید بود (برخلاف استقبال بینظیر نسل جوان از خط گیلکی) و به ویژه به نظر میرسد اینکه تلاشگران این خط همگی جوان و از جاهایی غیر از مرکز استان گیلان هستند و جغرافیای زبان گیلکی را فراتر از استان گیلان میبينند بيشتر باعث هراس و شتاب مرکزگرایان و رسمیتگرایان و اساتید شد تا هرچه زودتر جلو خطی که چند سال آزمون و خطا و توسعه و پیشرفتهای فنی دیجیتالی را پشت سر گذاشته بود چیزی طرح کنند که قدرت رسمی هم داشته باشد و چنان که از متن سرخط معلوم است خود را اولین و همزمان حرف آخر جا بزند، اما با همهٔ اینها آقای جکتاجی در مقالهٔ مذکور در نقد سرخط بالاخره برای اولین بار خط گیلکی پيشنهادی ما با چند سال سابقه را به عنوان چیزي که وجود دارد و استفاده میشود به رسمیت شناخته و از آن نام برد.
ما که بیخبر از جریانات درون سرخط بودیم و صرفا با دیدن مقالهٔ خروجی این پروژه انگشت حیرت به دهان برده بوديم از آن همه اشتباه و سو تفاهم و آن همه بیخبری از سنت نوشتاری گیلکی واحکام نادرست، پس از پایان تعطیلات نوروزی با مقالهاي از محسن آریاپاد (عوض دیگر گروه سرخط و دبیر اجرایی آن) روبرو شدیم که به صورت سرگشاده در اینترنت پخش شد (این مقاله را میتوانید در اینجا بخوانید) که جزئيات بيشتری از روند شکلگیری این شیوهنامه را شرح میداد و به عملکرد دبیر علمی سرخط (جهانگیر سبزعلیپور که به عنوان دبیر علمی سرخط، در جلسات لازم میشد با ایشان فارسی گفتگو شود چون گیلک نبوده و گویا در گیلکی حرف زدن و گیلکی نوشتن بسیار کمتجربهاند) نقدهای شدیدی وارد کرده و انحلال سرخط را اعلام کرد. این متن به نظرم سندی تاریخی است تا آیندگان بدانند چه کسانی با چه انگیزهها و رانههایی در این روزها چگونه عمل کردند.
خلاصه اینکه دلیل حکومتی نامیدن سرخط با توجه به نحوهٔ اجماع، شکل عملکرد، عاقبت پر از اختلاف و تفرقهٔ پایانی و اصرار دست اندر کاران آن برای انکار یک تجربهٔ غیررسمی اما موفق طی چند سال گذشته و استفاده از چهرههای سلبریتی (و فاقد کمترین سواد و تجربه در گیلکی نوشتن) و استفاده از هنرمندان وابستهای که دبیر جشنوارههای ادبی حکومتی بوده یا امتیازهای فراوان برای نشر دارند یا به آموزش و پرورش و صدا و سیما رفت و آمد دارند، تقريبا روشن است. در اين عبارت نه توهینی نهفته است نه تحقیری. صرفا واقعیتی است که گمان نکنم بخش مهمی از پدیدآورندگان سرخط حتی از بابت آن ناراحت باشند. همگی اینها نشان میدهد که علاوه بر هراس از جوانان و کوششهای بیرون از مرکز، چراغ سبز بالاییها هم انگیزهٔ مهمی بود تا چنین جمع متضاد و اغلب ناآگاه با گیلکینویسی شکل گرفته و خیلی زود از هم بپاشد.
ضيا خوشسیرت اما بیخبر از تمام اینها، اواخر دی ماه سال گذشته و پیش از اینکه از درون سرخط نقدها مطرح شود، از آن طرف سیاره با خواندن متن سرخط شروع به نوشتن متنی کرد که بخش اولش را در اينجا میخوانید. بخش دومش هم به زودی در قاف و ورگ منتشر خواهد شد.
پیشگفتار
پیش از آغاز اين یادداشت، بهنظرم رسید که چند نکته را ذکر کنم. نخست این که مخاطب این یادداشت عموم مردم بوده و لزوما تاکیدی بر فضای بیرون و درون دانشگاهی ندارد، هرچند در ابتدا بر آن بودم که به صورت مقاله آن را ارائه دهم. دوم، تلاش میشود که زبان نوشته غیرآکادمیک بوده، و همهٔ مخاطبان احتمالی این متن را درنظر گیرد. سوم، احتمال این که خواننده نیاز به خواندن مطالب دیگر (که ذکر خواهد شد) داشته باشد، وجود دارد. چهارم، جایگاه نویسندهٔ این متن، بهعنوان الف، یک بومی گیلان، ب، گویشور یکی از گویشهای گیلکی، پ، دانشآموختهٔ زبانشناسی و انسانشناسی بوده، ولی در نوشتهٔ پیش رو تلاش شده که الف و ب بیشتر در نظر گرفته شود. پنجم، با درنظر داشتن این که این یادداشت در کجا همرسانی خواهد شد، متن پیش رو کوتاه خواهد بود و تنها به بخشی کوچک از شیوهنامهٔ سرخط میپردازد.
چندی پیش آروین ایلبیگی ادمین صفحهٔ احمد عاشورپور در اینستاگرام از من خواست تا در گفتگویی شرکت کنم که پیرامون عاشورپور و فرهنگ و موسیقی گیلکی باشد. پذيرفتم و این اولين تجربهم در استفاده از امکان لایو اینستاگرامه.
در این گفتگو به زعم خودم بسیاری از گفتنیهام رو که گمان میکردم باید به گوش نسل تازهنفس برسونم گفتهم.
اگر به سایت یوتوب دسترسی دارید که میتونید از طریق این لینک یا زیر همین نوشته در همین جا فیلم این گفتگو رو ببينيد و اگر هیچ راهی برای عبور سد سانسور ندارید، این ویدئو در اینستاگرام به صورت آی.جی.تی.وی در دسترس شماست.
سلام جغلأن. شيمه عيد مۊبارک بۊبۊن. پیک ٚ نؤرۊزي بأردم شيمئبه! ? اي وبمجي مئن پۊر پۊر ٚلينک ؤ مطلب ؤ وانيويس ؤ آهنگ ؤ خؤرؤم چئه. شمه-رأني بنويسين کي دۊس دأنين وبمجي مئن چي معرفي بۊبۊن.
۱. «کۊچ ٚ سیا مایي» یته داستؤن ٚ نؤمه کي صمد بهرنگي بنویشته. اي داستؤن کي زأکؤن ئبه بنويشته بۊبؤ، تایسه چن دفأ گیلکي ترجۊمه بۊبؤ. یکته اي ترجۊمأن دامؤن ٚ شئه که کمکمی نأ دره خۊش ٚ وبلاگ ٚ مئن.
۲. اين أن یکته تازه تجرۊبه، گیلکي أجي.
۳. اي وؤت قدیمئه ولي هندئه خأ خؤندن تا شاید انگیزه بۊبۊن که ویکیپدیای ٚ من یاور بأین. ائره ژیویر گیلکي ویکیپدیا یأجي بنویشته.
۴. محسن کیوانفر یته داستؤن ترجۊمه بۊده گابریل گارسیا مارکز أجي کي این ٚ نؤم ایسسه: دؤنیا خؤجیرترین دمردهکس؛ اي قصه-أ بۊخؤنین که خؤرؤم قصهأ. البته نۊدؤنم چره دمرده جا بمأ دمردهکس؟ چۊن دمرده خۊشئبه «غریق» معنا دئنه؛ دئه لازم نئه اۊن ٚ دۊمباله چیزي بأریم.
۵. وارۊژان-ه شناسنین؟ أگه نشناسنین گه خأ بۊدؤنین یته پیله خؤرؤم مۊزیکدؤن بۊ که این ٚ چأگۊده یا تنظیمبۊده کارؤن-ه بعید دؤنم نشتؤسه بین. گۊگۊش ؤ داریۊش ؤ فرهاد ئبه آهنگ چأگۊده دأنه؛ «بوی خوب گندم» ؤ «پل» ٚ مۊرسؤن.
ایسه ائره تینین واروژان ٚ کارؤن ٚ سر یکته خؤرؤم تحلیل بۊخؤنین. اي تحلیل چن بخش دأنه که تینین بشین ائره اۊن ٚ أولي قسمت-ه بۊخؤنین ؤ باخي بخشؤن ٚ لینکم هۊن ٚ جیر هننأ.
۶. آخري عکسي گه نصرت رحمانی أجي بیته بۊبؤ، اي عکس خۊشئبه داستؤن دأنه! ائره تینین عککاس ٚ نقل-ه بشتؤیین اي عکس ٚ کندن أجي ؤ نصرت ٚ زیندگي أجي اۊ زمت کي رشت نیشت.
۷. اي وؤت خؤندن دأنه! نیما ؤ شاملو ؤ فروغ ؤ سعید سلطانپور ؤ صمد بهرنگی چره پیله کس بؤن؟ چره رسمي رۊزنامهنیویسؤن اي پنج نفر أجي کینه دأنن ؤ هر کاري کؤنن که بۊگؤن ایشؤن هأچي پیلله بۊبؤن؟ راسسه هأچي پیلله بۊبؤن؟ هایده ترابی وؤت-ه بۊخؤنین.
۸. بفرماييد! اين أن یته أپلیکیشن شیمه گۊشي به، تا گیلکي کلمهأن ٚ مئن وامجيد.
۹. اي وبلاگي که خأ معرفي بکۊنم، مئبه خئلي عزیزه چۊن لایجؤنمجي-ئه اینترنت ٚ مئن آسؤن بۊده. اۊنم نأ خالي جؤغرافیايي متن بلکي تاریخيأم تینین لایجؤن-ه اي وبلاگ ٚ مئن بینین. محمدرضا توکلي، خئلي ساله کي خۊش ٚ وبلاگ ٚ مئن یته خؤرؤم آرشیو چاکأدره کي حتی گیلؤن ٚ باخي ٚ شهرؤن ؤ دهاتؤنم شامل بنه. عکس ؤ وؤت (متن)، بۊگذشته زمت أجي تا هي ألنئک ٚ مردۊم ٚ زیندگي بازار ؤ خیابؤن ؤ طبیعت ٚ مئن تا گۊلؤن ؤ واشؤن ؤ مۊرغؤن. خؤدتؤن بشین نیگا بکۊنین.
۱۰. مشرۊطه تاریخ أجي چقد چي دؤنین؟ گیلؤن ؤ گیلؤنئن ٚ نقش أجي اۊن ٚ مئن چي؟ چي دؤنین؟ ناصر عظیمي خۊش ٚ «تاریخ گیلان» ٚ کتاب أجي که سۊ جلده ؤ تازگي بیرین بمأ، یک فصل-ه اینترنت ٚ مئن مؤنتشر بۊده؛ اۊ فصل-ه کي تهرؤن-ه گیتن ؤ مشرۊطه زينده واگۊدن ٚ نقله. اي فصل کي یته مقالهأ، ائره پيديئف هننأ کي تینین بۊخؤنین.
۱۱. اینأم یته خؤجیر ٚ آهنگ، کي آرش شفيعيثابت بۊخؤنده: وؤزین! ویریسین! سیمبر دکین!
۱۲. اي کارتۊن-ه حتما بنیشین. «فلاسۊت» زحمت بکشئه اۊن ٚ سر گیلکي صدا بنأ ؤ جیرنیویس أم دأنه.
۱۳. تایسه گیلکي أجي روانکاوي سر چيزي بۊخؤنده یا بنویشته دأنین؟ اي کانال-ه پی بگیرین بینین چي خبره!
۱۴. این أم یکته خؤرؤم ترجۊمه، آنتؤن چخؤف أجي.
۱۵. اي تلگرام ٚ کانال ٚ مئن خؤرؤم فیلمؤن ٚ سر گیلکي جیرنیویس نئنن. بشين خؤدتؤن بینین. جالبه.
۱۶. جۊما، یته مۊزیک ٚ جرگهأ کي أنزلي مئن پا بیته ؤ چنته خؤرؤم گیلکي کار أم ضبط بۊده. حتما ایشؤن ٚ کانال-ه سر بزنین ؤ ایشؤن ٚ کار-ه بشتؤیین.
۱۷. جن هفته پيش يکته بۊبشتؤ دأشتم آروين ايلبيگي همرأ اي تيتر أجي: از بیهپیش تا عاشورپور. اي بگۊبشتؤ ٚمئن مي خيالي مي مؤهم گبؤن-ه بزئم. بد نئه بشتؤيين. أگه يۊتۊب ٚ مئن تينين بشين، تينين ائره اي بگۊبشتؤ-ه بنيشين. أگرأن شيمه يۊتۊب سانسؤر بۊبؤره ؤ مننين سانسؤر ؤ فيلتر-ه سروؤزين، بشين ائره تا اينستاگرام ٚ مئن بينين.
۱۸. اين أن يکته خؤجير آهنگ ۱۲۷ جرگه أجي: آهنگ اساسي. شيمه وهار خۊش بۊبۊن ؤ پۊر پۊر ٚ سبزي ؤ نۊر.
متنی که میخوانید، مستندات مربوط به خط پیشنهادی و امکانات فنی مربوط به این خط است که برای زبان گیلکی طراحی شده و پس از چهار سال تجربهٔ عملی، طی زمان و پس از استفادهٔ کاربران بسیاری در اینترنت و بیرون از آن، به مرور ضعفهای آن مشخص و برطرف شده و یا پیشنهاداتی به آن افزوده شده است.
بخش اول این متن، بحثی نظری است دربارهٔ خط و پاسخی است به برخی انتقادها. بنابراین اگر حوصله ندارید و میخواهید سریع بروید سر اصل مطلب و ببینید در چارچوب پیشنهادی ما چگونه باید گیلکی نوشت، میتوانید بدون خواندن این بخش بروید به این بخش: چطور باید با این خط، گیلکی نوشت؟
باید یادآوری کنم که این پروژه تنها یک پیشنهاد به همهٔ گیلکان و اهل قلم گیلک است وگرنه دنیای امروز بسیار گستردهتر و بسگانهتر از آن است که کسی یا گروهی نقش قیم و آقابالاسر دیگران را بازی کند؛ طراحان و مشاوران و کوشندگان این طرح نیز بدون چنین توهمی، بر اساس یک و نیم دهه تجربه در حوزهٔ ادبیات و زبان گیلکی و پس از مشورت و همفکری و گفتگوهای دامنهدار، این پیشنهاد را کارآمد و شدنی و سودمند میدانند و همهٔ گیلکیزبانان را به همراهی با آن فرا میخوانند.
(بیشتر…)این متن نوشتهٔ سید فرزام حسینی روزنامهگار ساکن رشت است که پیشتر در شمارهٔ نهم نشریهٔ قاف (چاپ فومن) چاپ شده و حالا برای بازنشر به وبلاگ ورگ سپرده شده.
یکم) نوشتار پیشِ رو، دربارهی رشت است و نوعی از برخورد ناسیونالیستی با آن، شهری که این سالها و ماهها و روزها، بسیار دربارهاش شنیدهایم و خواندهایم، شهری که در رسانههای رسمی و غیررسمی، جایی برای خودش پیدا کرده و مطبوعات کاغذی و مجازی، صفحاتی را به اکنون و تاریخش –و بیشتر تاریخش البته- اختصاص میدهند، و دیده و ندیده، چیزهایی دربارهاش، دربارهی «جذابیتهای پنهان و آشکارش» میگویند و مینویسند، آیا چنین توجهی، چنین به اصطلاح رسانهایشدنی، خوب نیست؟ آیا فرصتی برای رشت، و بهطریق اولی، اهالی این شهر نیست؟ بگذارید اندکی از مسئله فاصله بگیریم و سپس، دقیقتر به آن بازگردیم، بگذارید پیش از آنکه به استقبالِ ستایشهای بیکران این سالها و ماهها و روزها برویم، کمی عقبتر بایستیم و مسائلی را پیرامونِ رشت با هم مرور کنیم.
(بیشتر…)توضیح مهم: این مقاله در شمارهٔ نهم مجلهٔ قاف (بهار ۹۹) چاپ شد اما پس از چاپ و در ویرایشهای بعدی، تغییرات زیاد و مهمی داشته است. در نتیجه متن حاضر نسبت به متن توی «قاف» تفاوتهای بسیاری دارد.
این مقاله درواقع بسط آن بحثيست که قرار بود در دی ماه ۹۸ و در تالار مرکزی رشت ارائه کنم که متاسفانه در روز سخنرانی به دلایل مختلف (از جمله کمبود وقت) نشد. اساس این بحث بر تفکیک و تمایز میان دو نگاه و دو مسیر مختلف به مسألهٔ ملی و ملیگرایی استوار شده است. در واقع اگر بخواهیم درستتر بگوییم بر دوراهی نفی مسألهٔ ملی و تأکید روی بیوطنی (Cosmopolitanism) و ملیگرایی سعی میکنم به راه سومی اشاره کنم که دستکم عمری به اندازهٔ خیزش انسان برای چیرگی بر نظام پرهرجومرج سرمایهداری در سیارهمان دارد.
برای رسیدن به درکي مشترک از مسألهٔ پیش رو بیایید چند پیشفرض را مرور کنیم:
(بیشتر…)«تازه قانون» برشی از انجیل است که به زبان گیلکی نوشته شده و در انگلستان به طبع رسیده است. بر روی جلد آن آرم SGM نقش بسته که مخفف Scriptur Gift Mission میباشد. میسیون مذهبی کتاب مقدس مجری کار ترجمهٔ بخشهایی از انجیل به زبانهایزندهٔ سرتاسر جهان بوده است.
محتوی «تازه قانون» خطبهٔ معروف به خطبهٔ روی کوه است. انتخاب این خطبه از سوی مقتدرترین دولت زمان و ترجمهٔ آن به زبانهای زندهٔ دنیا به ویژه در کشورهای عقبمانده و توسعهنیافته از نظر تبلیغات سیاسی و دینی منظور خاصی را در پی داشت، چه نصایح حضرت عیسی مسیح در این خطبه مشحون از روح تسلیمپذیری است.
بنا به اظهار یکی از دوستان مطلع ترجمهٔ «تازه قانون» را احتمالا باید خانمی «لارودی» نام انجام داده باشد. متاسفانه سال چاپ کتاب در هیچ جای آن مشخص نشده. شادروان ابراهیم فخرائی در زیرنویس صفحهٔ اول کتاب خود (گزیدهٔ ادبیات گیلکی) اشارهای به این کتاب کرده و سال چاپ آن را مربوط به دورهٔ مشروطیت مىداند. به نظر نگارنده سال چاپ کتاب جدیدتر است و به احتمالی بعد از جنگ جهانی دوم که پای آمریکاییان به ایران باز شده باید باشد. این کتابچه در شمارهٔ ۲۰ روزنامهٔ گیلکیزبان «دامون» (سال اول، ۱۵ اسفند ۱۳۵۹، صفحهٔ ۷) مفصلا معرفی شده است.
(گیلهوا مقدمه أجي کي تازه قانۊن ٚ سر بنويشته)
متن گیلکی تازه قانون رو میتونید از اینجا (بخش یک) و اینجا (بخش دو) در فرمت آزاد ogg دانلود کنید و بشنوید.
أول سر وا گؤفتن کي أ وانيويسي يؤ تصحيح ٚ مئن، صرفا زواني بؤعد ٚ أمه-ره مطرح بۊ ؤ أن کي تأنيم فامستن صد سال پيش گيليکي چۊتؤ بۊ يؤ اۊ دؤره آدم أگر بخأستهبي گيليکي بينويسه أليفبا يؤ نگارش ٚ سر چي واکۊنشي نيشان دأيي. أمئه هدف أيه مذهب ؤ مسيحيت ٚ تبليغ ٚ أمرأ هيچ سنخيتي نأره؛ کما أنکي أ پؤرؤژه (اينجيل ٚ ترجۊمه، اۊ زمات ٚ زنده زوانان ٚ جا) قاجاران ٚ دؤره و اينگيليس ٚ حۊکۊمت ٚ جا صۊرت بيگيفته يؤ عقبدۊبؤ کشوران ٚ مئن مۊنتشرأبؤ و جالبه کي دقيقا اينجيل ٚ اۊ قسمتان ترجۊمه بؤبؤسته کي قناعت ؤ تسليمپذيري گب-أ زنه! أسأ راجع به خۊد ٚ متن ؤ ايصلاحات ؤ نگارشي کي ايستفاده بۊکۊدمه چن تا نؤکته-أ گمه:
– چن جا متن ٚ دۊرۊن ويرگۊل ؤ نؤقطه يؤ أ جۊر چيئن جايي کي لازم بۊ نأهأبي، سهوا، ننأبۊ کي مي متن ٚ مئن لحاظ بۊکۊدمه.
– خيلي جا ان بينويشتهکس عربي/فارسي ايملا يؤ فؤرم-أ متن ٚ مئن تغيير ندأ يؤ اۊشان-أ هۊجۊر بينويشته کي عربي/فارسي سؤننت ايسه. من أمما اۊشان ٚ گيليکي واگۊيه-أ در نظر بيگيفتم. مثلن «دنيا، فحش، کتاب، بکنم» کي «دۊنيا، فاش، کيتاب، بۊکۊنم» بينويشتمه و هأن ٚ مأنستانچيئن. ألبته بعضي جاانم خۊد ٚ بينيويشتهکس گيليکي ايملا-يأ لحاظ بۊکۊده؛ مثلا «اينصاف».
-بعضي أفعال ؤ کلمأن ٚ وأسي کي گيليکي مئن مؤمکنه چن جۊر واگۊيه بدأريد، متن ٚ مئن أشان ٚ نيويشتار فرق کۊدي. مثلا اي جا «که» بينويشته بؤبؤستهبۊ و اي جيگا د «کى»، اي جيگا «بوشو» بينيويشته بؤبؤبۊ يؤ اي جيگام «بشو». يا هم «نوکونيد» ؤ هم «نکونيد» هردۊ متن ٚ دۊرۊني نأهأبيد. أ جۊر موارد-أ دست نبردمه يؤ هرتا-يأ هۊجۊر کي بينويشتهکس بينويشته دأشتي، وارد بۊکۊدمه.
– بينويشتهکس متن ٚ دۊرۊن «شما» و «شمارا/شمهرا» بينيويشتهبۊ کي أولي، دۊوؤم شخص ٚ جمع ٚ ضميره و دۊوؤمي هۊ ضمير ٚ مفعۊلي حالت. چۊنکي أ نيويشتار ٚ سر نشأ قطعي تشخيص دأن کي بينيوشتهکس ٚ منظۊر چۊجۊر واگۊيه ايسه، من شخصا اۊنچي-ئه کي ايمرۊز ٚ رشت ٚ مئن رايجتر ايسه لحاظ بۊکۊدمه. يعني «شۊما» ؤ «شٚمأرأ/شٚمهرأ».
– چن مؤرد متن ٚ مئن ه ٚ کسره کاراگيفته بؤبؤستهبۊ کي تصحيح بؤبؤسته.
– گاگلف اۊ «ب»يي کي فعلان ٚ أولسر أيه، فعل ٚ ماده جا سيوا بينويشته بؤبؤبۊ کي همه-أ دۊچۊکسته بينويشتمه. مثلا «بنيد» و «بهنيد» هردۊتا متن ٚ مئن دۊبۊ کي مي بينويشته مئن أولي حالت لحاظ بؤبؤسته.
– آخرپسي أنأم بگم کي بعضي جاان متن ٚ مئن بينويشتهکس ساب بۊکۊده دأره يؤ ايتا کلمه-أ جا تاودأ دأره يا جۊملهبندي مئن ايشتباهي بۊکۊده کي کلا باعث بؤبؤسته جۊمله بيمعني يا ناقص بهنظر بأيه. ا جۊر موارد-أ دس نزئمه يؤ هۊتؤ وانيويسي بۊکۊدمه.
۱۵۹۳ شريرما پؤنزه
ديمهمج؛ لاجان
در میان انواع و اقسام تلاشها و نگاههایی که به موضوع هویت قومی و زبان و فرهنگ گیلکی وجود دارد، در وبلاگ ورگ و جاهای دیگر همیشه ادعا کردهام که در کنار این نگاهها وفادار به نگاهی هستم که گرچه آبشخورش تمام تلاشهای پیشینیان ماست اما تباری از آن خود هم دارد.
از مشروطه به بعد و در جنگل و چلنگر و بعدها در دههٔ پنجاه و شصت، و بعدتر سنت گیلانشناسی (به طور مشخص در گیلهوا و پژوهشکدهٔ گیلانشناسی و نشریات و رسانههای دیگر) و موج بیداری قومی در فضای مجازی و برآمدن نسلی از جوانان ناسیونالیست و علاقمند به هویت قومی، فارغ از سنجش خوب و بد تمام این تاریخچه، ورگ خودش را گرچه در همین بستر ديده اما همواره روی تبار فکری و عملی خودش هم تاکید داشته است. چرا که این تبار وجه تمایزی اساسی در ارائه راهحل و شکل عمل در مورد پرسشهای مختلف (از موضوع گویش معیار تا شیوهٔ نگارش و موضع سیاسی و اجتماعی و شکل نگاه به ناسیونالیسم و ملیگرایی گرفته تا بحث مرکزگرایی و یا نگاه انتقادی به خویشتن و طرح موضوع بسگانگی و درک حضور دیگری و نگاه به سنت و بحثهای مربوط به بازبرگزاری جشن نوروزبل و تقویم دیلمی و پيشنهاد خط لاتین کیسوم و بعدتر شیوهٔ نگارش موجود) ايجاد کرده است.
(بیشتر…)این متن از میرعماد موسوی پیشتر در سایت خبری مرور منتشر شده و در ورگ بازنشر میشه.
انسان در ابتدا برای ثبت اندیشههایش -به منظورِ خوانده و شناخته شدن توسط دیگر انسانها- خط را قرارداد کرد. در دوران جدیدتر، به منظور ماندگاری در گذشتِ زمان، نوشته شدن (کتابت) اهمّیتی بیش از پیش یافته و خط، ابزارِ هر زبانی برای گذر از شفاهیّتِ مطلق است. کاربرِ هر زبان، به واسطهی خط، اندیشههای خود را که بر بسترِ زبانِ موردِ کاربردش شکل گرفته، ثبت میکند و به همزبانانش و سپس تمامِ جهان میشناساند. یعنی میتوان گفت که خط، مهمترین پیوستهی زبان در دورانِ جدید است و گویشوری که از خط برای ثبتِ اندیشههایش استفاده میکند، وابستهی خط.
(بیشتر…)– اي رۊزؤن تمؤم ٚ دۊنیا کؤرؤنا ویرۊس ٚ گرفتاره. کؤرؤنا ويرۊس باعث بۊبؤ امه بفأميم که اي دۊنیایٚ مئن چۊتؤ همه چي کسبهکس-ه ربط دأنه ؤ ايتؤ نئه که بۊتؤنيم يکته ديمه بنيشيم ؤ امئه حساب-ه دۊنيا يأجي سيوا بکۊنيم.
کؤرؤنا ويرۊس اينأن نۊشؤن بدأ که هرته کشور ٚ مئن دؤلتؤن ؤ حۊکۊمتؤن أول حقسأی بۊدن اي خطر-ه انکار بکۊنن ؤ وختي «تۊمؤن دکته کينؤنه» تازه به صرافت دکتن که خأن يک کاري گۊدن! ایران ٚ مئن البته دۊ ماه انکار ٚ پسي، حۊکۊمت ٚ برنامه بۊبؤ اين: مردۊم-ه دس ويتن!
دوأريم. خأنم یته مقاله بنئم ائره که کؤرؤنا جي بنويشته ولي نأ اۊتؤ که اي رۊزؤن همه جا پۊرأگۊده دره. اي مقاله خئلي خۊب ؤ مؤفيده؛ مي نظر-ه بخأين گۊنم اين-ه نۊخؤنده ننين. اي مقاله تؤضيح دئنه کي چره همهگير ناقۊشيئن، زيويشر ؤ جنگلؤن ؤ سرمايه ؤ بازار ٚ همرأ ربط دأنه.
– امرۊز خأنم يته جرگه کانال (تلگرام ٚ مئن) شمه-ره معرفي بکۊنم کي خئلي جالبن. ایشؤن یته دسسه کانالن گه خئلي خۊب کار کأدرن ؤ مایيئن ؤ مۊرغؤن ؤ واشؤن ؤ حیوؤنؤن ٚ نؤم-ه گيلکي مئن معرفي کؤنن، اۊنأن عکس ٚ همرأ. البته کاش ایشؤن ٚ اینگیلیسي یا علمي نؤمم بنئن کي مؤفیدتر بۊبۊن. (خۊدا نبخشه اۊن-ي گه تلگرام-ه سانسۊر بۊده. تلگرام ؤ يۊتۊب دۊ ته خؤرؤم آمۊزشي ابزار ايسسن گه امئه حۊکۊمت ايشؤن-ه سانسۊر (فيلتر) بۊده دأنه.)
– اي وؤتي گه محمد قائد بنویشته خئلي جالبه ولي امئبه هندئه ویشته خأ جالب بۊبۊن چۊن اۊن ٚ مئن یک نفر أجي گب زئنه کي هر زمت خأنن میرزا کۊچي خؤن ٚ کارؤن-ه بيارزش ؤ بد نۊشؤن بدئن، اۊن ٚ گبؤن أجي حتما نقل کؤنن؛ محمد تقی ملک الشعرای بهار!
– نۊدؤنم «هلو» اپلیکیشن-ه شناسنین یا نأ. هلو (هؤلۊ) یته أپه زبؤن آمۊتن ٚ وسي که تازه واخؤ ببۊم کي گیلکيم اضافه بۊبؤ اي أپ ٚ مئن.
– شکنجه! چیزي گه هي کس نئسأ کي بۊگؤی خۊبه؛ ولي یپاره آدمؤن بأزۊن یته «أمما» أبئنن ؤ اي أممای ٚ پسي استثناؤن سرأگینن. شکنجه أجي چي دؤنیم؟ چي خأ گۊدن کي دئه انسان شکنجه نبۊن؟ چره همه ته دؤلتؤن شکنجه کؤنن حتی اگه شکنجه نۊدن ئبه قانۊن تصویب بۊده بي؟
اي مقاله، جالبه چۊن اي سؤالؤن-ه ور دئنه ؤ رسنه اصل ٚ گب ٚ سر: شکنجه بۊبؤرؤن ئبه چي شأنه گۊدن؟ شکنجه همرأ چي شأنه گۊدن؟
– اي رۊزؤن هأی ويشتر ؤ ويشتر أمئه پيشبنأ خط کارأگيته بؤدره. ائره یته گۊزارش مؤنتشر بۊبؤ گیلکي خط أجي که منم اي گۊزارش ٚمئن گب بزئم.
– اي مقالهأم کي امین حقره بنویشته (جدایی یا حفظ تمامیت ارضی-ملی) خئلي جالبه. خأ خؤنن! من أني یته نظر اۊن ٚ جیر بنویشتم. ؛)
– نۊدؤنم چقد سیاست ؤ اقتصاد شیمئبه مؤهممه ولي آدم أگه ایراني بۊبۊن حتی تاکسي مئنم امکان دأنه اي بحث اینئبه مطرح بۊبۊن کي اي نفتي گه ايران ٚ مئن دأنيم چني أمئبه خۊشبختي بأرده چني بدبختي!
مردۊم عادت بۊدن حۊکۊمتؤن ؤ پیله کسؤن ٚ عمل-ه وختي خأنن قضاوت بکۊنن، که بفأمن فلؤن کسی آیا خۊش ٚ مللت ٚ خادم بۊ یا خائن، حتما نیگا کؤنن بینن نفت ٚ سر چي بۊده ؤ کۊ سياست-ه پيش ببرده!
دؤکتؤر سیروس بینا، مینه سۊتا دانشگای ٚ مئن یته مؤمتاز ٚ اۊستاده کي نیم قرن نفت ٚ سر هامۊته (تحقیق بۊده) ؤ اي هف ته فیلم درواقع هف جلسه کلاسه، که امئبه فؤرصت فراهم بۊبؤ تا اي اۊستاد ٚ درس أجي بهره ببریم.
بسچي گه جؤمۊري اسلامي قوانین یۊتۊب ٚ سایتم سانسۊر بۊده دأنه تا امه فقط بنيشيم اینستاگرام ؤ صداسیمای ٚ پیش ؤ تتلۊ کرد ٚکار ؤ قؤماربازي ؤ رۊبيکا ؤ عصرٚجديد نیگا بکۊنیم، نکتا ایسکالی دؤنا ببيم که بأزين امئه حق-ه طلب بکۊنيم!
ولي پیشنهاد کؤنم حتما وخت بنين ؤ اي هف جلسه-أ بنیشین.
– أگه زیویشر ؤ زؤباله ؤ سراوان ؤ تمۊشل ؤ… شیمه ذهنم درگير بۊده دأنه، اي فیلم-ه بنیشین. یته قهرمؤن ؤ یته کأرسنه (فاجعه). فیلم ٚ داستؤن ٚ مئن ٚ قهرمؤن، یته سۊلۊک دأنه خۊش ٚ شخصي زيندگي مئن، لايجؤن ٚ مئن، گه اۊ کارسنه همرأ ارتباط دأنه. هیتؤ که فيلم ٚ مئن پیش شنیم، ویشته أمئبه سؤال پيش هأنه کي اي کارسنه ؤ اۊ سۊلۊک ٚ مئن چۊتؤ شأنه ارتباط ایجاد گۊدن؟ چۊتؤ شأنه اي کارسنه پيش ايسأن؟
شمرأني أگه سايت يا وبلاگ يا کانال يا صفحه يا هرچي که خؤندنشا ؤ دئنشا ؤ اشتؤسنشا بۊبۊن شناسنين، معرفي بکۊنين ؤ خبر بدين تا وبمجي مئن معرفي بکۊنم. شيمه سلامتي مۊراقب ببين، دؤنم گه کار ؤ نؤن بيرين أردن ئبه خأ خؤنه أجي بيرين شؤن، ولي هرجا گه ايسأين، شیمه دس-ه شيمه ديم-ه وأنسينين ؤ حتما هرچي گه خأ بۊخؤرين، أول شيمه دسؤن-ه آؤ ؤ صابۊن أجي بۊشؤرين، يک جۊر گه حتما کئخ (کف) ۲۰ ثانيه شيمه دس ٚ سر بۊمؤنسه بي. ديگرؤن ٚ جي أم حتما يکؤ نيم متر فاصله بگيرين چۊن کؤرؤنا ويرۊس آدمؤن ٚ نفس أجي تا يک ؤ نيم متر تينه بۊشۊن شيمه چۊشم ؤ دۊماغ ؤ دهن ٚمئن. شيمه خؤنابدؤن. شيمه جؤن ساق.
بهرۊز، یته لینک مئبه سرأدئنه بهرۊز صفدري وبلاگ أجي. واکؤنم. مارسل مۊرؤ گبه. این ٚ یته وؤت-ه (نامه به یک واداده) چن سال پیش اؤجای ٚ مئن چاپ بۊده بیم ؤ صفدري هۊ زمت یته نامه مئن بنویشته بۊ که پیر ٚمردأی چني ذؤق بۊده بۊ وختي خۊش ٚ وؤت-ه فارسي خط أجي بدئه بۊ.
صفدري هیشؤن-ه خۊش ٚوبلاگ ٚ مئن نقل بۊده بۊ؛ منأني دۊمرته اي نقل أجي کئف کأدبۊم ؤ یاد بأردم چني اصرار ؤ سراخر جنگ بۊدهبۊم تا اي وؤت اؤجای ٚ مئن چاپ بۊبۊن ؤ هنۊزم خۊشالم که اي وؤت-ه برسؤنیم امئه خؤندنکسؤن ٚ چۊمبرس. اۊ اؤجا-یه یاد بأردم کي «اؤجا» بۊ، اۊجۊر اؤجا کي اۊن ٚ مئن اي آزادهمردأک أجيم گب دبۊ؛ مارسل مۊرؤ یأجي.
هیتؤ بهرۊز صفدري پؤست-ه خؤندهدبۊم کي برسئم اؤره کي خبر-ه بنویشته. خبر، اي رۊزؤن ٚ مئن، عجیب نبۊ ولي این-ه غم دبۊ پۊرأگۊده.
مارسل مۊرؤ کؤرؤنا یأجي بمرده.
مقالهای خوندنی و جالب دربارهٔ پیشوند ب در افعال گیلکی. این مقاله به تحلیل تعاریف موجود از این پیشوند پرداخته و بعد با تحلیلی تاریخی-زبانشناسانه سعی کرده راه جدیدی در شناخت این پیشوند باز کنه.
در مسیر این پژوهش چند نکتهٔ جذاب ديگه هم مطرح شده که اين مقاله رو جذابتر هم کرده. اين مقاله رو از اينجا بگیرین و بخونین.
بي پیشاشۊگب شنم اصل ٚ مطلب ٚ سرچۊن اي دفأره حتی اۊ دفأر أجيم ويشته لینک ؤ مطلب دأنم معرفي گۊدن ئبه.
– بد نئه اي مطلب-ه بۊخؤنين. ع. پاشایي ائره مازرۊن ٚ گیلکي أجي گب بزئه دأنه ؤ يته گلکي کلمه أجي/ اي مطلب ٚ جير ٚ کامنتؤنم خؤندن دأنه: حکایت گاوزن گاو و چلیک آب.
– اینأم يته خؤرؤم وؤته کي جادي بنويشته وبلاگ ؤ وبلاگنيويسي رۊز ٚ مئن ؤ اگه مي مۊرسؤن وبلاگخؤن ؤ وبلاگدۊستين یا أگه شيمئبه سؤاله کي وبلاگ دئه چيسه بۊخؤنين: برای پیشرفت مجدد، دوباره وبلاگ بنویسید.
– گیلکي کیبؤرد یته وبجیگه (وبسایت) دأنه خۊشئبه کي اؤره تينين اۊن-ه جيرأکشين يا شيمه فندي سؤالؤن-ه واپۊرسين يا گیلکي کیبؤرد-ه پی بگيرين کي کیني برۊز بنه یا تازه نؤسخه اۊن ٚ شي هأنه بيرين.
– بینین ضیا خوشسیرت چي بۊده! ضیا کي آمریکای ٚ مئن زبؤنشناسي خؤندهدره، زحمت بکشئه پاینده لنگرودي فرهنگ-ه (فرهنگ گیل و دیلم) همه-أ اسکن بۊده جؤرأکشئه خۊش ٚ وبجيگه مئن. ایسه شمه تینین بشین ائره اي پیله خؤرؤم بدردبۊخؤر فرهنگ ٚ مئن بمجين.
– شاید شمرأني بخأین بۊدؤنین شؤرا چیسه؟ البته مي منظۊر «اسلامي شؤرا» نئه کي مردۊم اۊنأجي وازده بمأن ؤ اۊنقدر فساد ؤ زۊر ٚ مئن دمرده کي دئه هرچي شؤرا ؤ مشورت-ه بدنؤمأگۊده. نأ! مي منظۊر شؤرایي کارکیاگري (مدیریت شورایی) ايسسه کي انسان تايسه اۊنأجي بئتر ؤ پيشدکتهتر روش نياته تا خۊش ٚ مؤشکلات-ه حل بکۊنه. اي مقاله بنيشته انسان ٚ تل ؤ شيرين تجرۊبأن-ه واشکاته تا بينه شؤرا دۊنیای ٚ مئن چۊتؤ پا بيته ؤ هر جا کۊجۊر مؤشکلات ٚ همرأ تشکه بۊخؤرده ؤ چي بۊبؤ که پا نيته. حتما اي خؤرؤم مقاله-أ بۊخؤنين.
– آقا چي خبره تلگرام ٚ مئن! يته کانال بدئم تازگي که فقط گیلکي خبر ٚ شئه. جالب اينه کي چنته لهجه أجي خبر نيويسنن ؤ ايتؤ کي مألۊمه اين ٚ نيويشتنکسؤن چن جای ٚ مؤختلف ٚ شي ايسسن. خؤدتؤن بشين بينين: گیلکي خبران.
– ائکته کانال که اصلا محشره! يته کاناله خالي زأکؤنئبه. گیلکي ادبيات ؤ فرهنگ، اۊنم زأکؤنئبه، گیلک ٚ نتاج ٚ کانال ٚ مئن.
– اي رشتهتۊییت-ه بۊخؤنين. اۊن ٚ بنويشتکس، زهرا امیرابراهیمی ماجرا-ا بهانه بۊده تا يته مؤهمم ٚ مؤضۊع-ه مطرح بکۊنه. اينکه استبداد چۊتؤ تمؤم ٚ خۊش ٚ مزدؤم-ه آدمفۊرۊش ؤ گبخبربر بار أبئنه ؤ آدمؤنئبه شخصي حريم قائل نبنه. تا بۊبۊناي جۊر عاقل ؤ فرزانه معلم بۊبۊن. البته اي جۊر شريف ٚمعلم کم ندأنيم. زندؤن ٚ مئن پۊر پۊر ٚ شريف ؤ دؤنا معلمه کي حق گۊتن ٚوأسي دکتن زندؤن. محمد حبیبی ؤ اسماعیل عبدی ؤ محمود بهشتی لنگرودی مۊرسؤن کي چۊن گۊتن آمۊزش خأ بقايده ؤ رايگان بۊبۊن، الؤن زندؤن ايسأن نأ کلاس ٚ سر. کاش أمرأني اي پيله کسؤن ٚ مۊرسؤن خدمت ؤ آزادي ؤ آمۊزش ٚ رامج ببيم نأ آغۊزدارؤن ٚمۊرسؤن. اینأم جخترأنديم کي آغۊزداري ؤ ادمفۊرۊشي، گیلٚمرد ئبه عاره. (;
– اي مطلبم حرف ندأنه! چي گۊنه؟ تؤضیح دأدره کي چره خۊشبختي ؤ رهایي فردي نبنه. خؤدتؤن بۊخؤنين: رهایی فردی ممکن نیست.
– نکۊنه شمرأني شيمه دۊستؤن ٚ همرأ نيشينين سرمايداري ؤ سۊسياليسم ٚ سر اۊجۊر بحث کؤنين گه استقلال ؤ پرسپؤليس ٚ هوادارؤن بحث کؤنن؟! اها؟ خؤ پس بد نئه اي مقاله-أ تؤني کلیف أجي بۊخؤنين.
– حتما دؤنین کي چن سفر پیش رشت ٚ مئن يته برنامه دأشتيم ؤ قرار بۊ «گیلکي أمأنین» (آینده زبان گیلکی) سر گب بزنيم. خؤ! شيمه جا خالي، گب بزيم. اۊ گبؤن ٚ صدا-ا النی تينين اي کانال ٚ مئن بشتؤيين. ضمنا اي برنؤمه أننی گیجیکم (حاشیه) دأشت کي ائره تینین ويشته بۊخؤنين ؤ بۊدؤنين.
– ولگ، يته أدبي جایزه’ کي گیلکي ادبياتئبه انگاره بدئه بۊبؤ ؤ ايمسال اۊن ٚ دۊوؤمي دؤرهٔ. أگه قصه يا شعر نیویسنین، بشین اي جایزه مئن شرکت بکۊنين. ائره تينين ويشته بۊدؤنين. اینستاگرام ٚ مئنم اي آیدي همرأ ايسأن: @valggla
– لؤرکا-ا شناسنين؟ اۊ نؤمي ٚ شاعر کي شاملۊ اين ٚخؤجير شعرؤن-ه ترجۊمه بۊده بۊ. خؤ! ايسه دۊس دأنين اين ٚ شعرؤن-ه مازرۊن ٚ گیلکيأجيم بشتؤيين؟ محسن عمادی لؤرکا شعر-ه فارسي ؤ گلکي وگردؤنه ؤ مۊزيک أجي اجرا بۊده. مۊ که کئف بۊدم. شمرأني بینین شايد شمرأني کئف بۊدين. ضمنا اگه بۊشؤین اي ويدئؤ صفحه مئن حتما اۊن ٚ جير ٚ تؤضيحاتم بۊخؤنين.
– هندئه تلگرام! اي دفأ يته کانال گیلکي مۊرغؤن ئبه. اي کانال ٚ مئن تينين مۊرغؤن ٚ نؤم-ه گیلکي بامۊجين.
– اي بگۊبشتؤ (کي اینگیلیسي جیرنیویس دأنه) خئلي جالبه. ائره پؤل دیویس تؤضیح دأدره کي چره نشأنه هرگز سرطان ئبه يته دارۊ چأگۊده يا کشف بۊبۊن!
– اينأم آخري لینک که بۊتم چۊن آخريئه مۊزيک بۊبۊن؛ مشتي پلوريئه شناسنين؟ مازرۊن ٚ جغلأن خأ بئتر بشناسن. ايسه اگه شناسنين يا نشناسنين، اي اهنگ-ه بشتؤييم تا ويشته آشنا ببيم.
این مقاله که پژوهش و نوشتنش بیش از سه سال طول کشید، اول بار در پنج شمارهٔ مجلهٔ گیلان ٚ اؤجا چاپ شد و حالا با ویرایشي جدید به صورت یکجا در اینجا منتشر میشه. قصد بازگویی حاشیهها و جنجالهای مابعد این مقاله رو ندارم و فقط امیدوارم صداهای فردای این سرزمین، این متن رو با دقتي انتقادی بخونن به این امید که به آجرهایي در دیوار سانسور و استبداد و ابتذال بدل نشیم.
این مقاله رو در شکل پیدیاف دریافت کنید و بخونید.
پینوشت مهم: متاسفانه چون جمهوری اسلامی، بسیاري خدمات وردپرس رو سانسور کرده، شما برای نوشتن کامنت و نظر لازم دارید که از آنتیفیلتر استفاده کنید. حتی با اینکه سرور سایت ورگ در ایرانه!
سرویس وردپرس که ورگ هم با همین سرویس مدیریت میشه، یک نرم افزار مدیریت سایت و وبلاگه و در واقع ابزاریه برای نوشتن و نشر و بخش خدمات رایگانش سالهاست توسط جمهوری اسلامی سانسور میشه، همون طور که هر امکان مستقل و ازادي رو برای نشر حقایق سانسور کرده و میکنند.
وردپرس درواقع یه ابزاره و کساني که دستور به سانسور چنین ابزاري دادن مستقیما با نوشتن و انتشار نظر و آزادی بیان مخالف بودن چون درست مثل ممنوع کردن استفاده از خودکار یا کیبرد یا کاغذه که البته حکومت در مورد کاغذ هم دهههاست همین کلک رو سوار میکنه تا سانسور علیه کتاب رو شدیدتر پیش ببره.
هأتؤ خيابان ٚ پيادهرؤ-يأ فأرسئم ايته صدا مي گۊش بامؤ.
– سلام خانم ٚ مؤحترم. اي دئقه مي حرف-أ گۊش بۊکۊنيد. خاهش کۊنم.
دينم ايته سيا چتر مي جۊلؤ سبزأبؤ. هوا نم نم ٚ وارشه. چتر ٚ جير ايته بيس ٚ دؤ يا بيس ٚ چار ساله جوان ظاهر به. گم: مرأ گيد؟
– بعله. اۊ پير ٚزناک-أ دينيد «جعبه» پۊشت؟ گدايه.
– أ هوا ميان کسي اؤيه نئسأ.
(مؤخابرات ٚ آهيني پؤست-أ گه جعبه.) (بیشتر…)
از اونجایی که هربار در توصیف این پدیده، تکرار عبارت دراز «ثبت اسمهای گیلکی با پیشفرض فارسی» سخته، به خودم گفتم بيا و کلمه ای در توصیف این پدیده بساز و دستکم کار خودت و افراد بعد از خودت رو –که ميخوان دربارهٔ اين پديده بنويسن و فکر کنن- کمی راحت کن. توی گیلکی فعل پریختن به معنی صاف کردن و از صافی و فیلتر عبور دادنه که فرهيختن و فرهیخته و فرهنگ در فارسی رو به یاد میاره. مادهٔ حال/آیندهٔ این فعل مثل اغلب مصدرهای منتهی به ختن/تن (دۊختن/دۊتن/ سۊتن/مۊتن/…) با ج یا ز ختم میشه: پریج. یعنی امرش میشه بپریج و نفیش نپریج! (بیشتر…)
مدتها پیش در بیستمین برنامهٔ رادیویی «بیس دئقه» فهیمه اکبر رو در حد اطلاعاتی که داشتم معرفی کردم. توی این فاصله خیلی از دوستان و خوانندگان جویای اطلاعات بیشتر و آهنگهای خونده شده توسط این زن خواننده و گیلان شناس شدن و حالا بالاخره تمام آثار صوتی ای رو که از ایشون دارم یکجا در همین پست برای دانلود میذارم و توضیحاتی هم بهشون اضافه میکنم و این رو هم بگم که این اطلاعات تکمیلی فقط با کمک و نقد و همکاری شما کاملتر خواهد شد و امیدوارم به زودی توی ویکیپدیای گیلکی مدخل و مقاله ای برای فهیمه اکبر داشته باشیم.
شونزده قطعه ای که برای دانلود میذارم از آلبومیه که در دههٔ ۹۰ میلادی در آمریکا منتشر شد. متاسفانه من به بروشور یا جلد این آلبوم دسترسی ندارم. اگر کسی سراغی ازش داره دريغ نکنه تا اطلاعات ما از اين اثار بيشتر بشه.
نکتهٔ دیگه اینکه این کارها رو توی هاستی گذاشتم که مطمئن باشه و خوب بديش اينه که لینک دانلود غیرمستقیمه یعنی بعد از کلیک روی هر آهنگ به صفحهٔ بعدي میرین که اونجا باید تازه لینک دانلود رو دریافت کنید. بابت زحمت دوبل شرمنده.
بریم سر وقت فایلها:
پی نوشت: شاید کسانی بپرسن چرا فهیمه اکبر رو گیلان شناس معرفی میکنی؟ به این دلیل که این زن بعد از اومدن به گیلان شروع به ثبت فرهنگ گیلکان کرد و حتی نویسندهٔ کتاب معروف طباخی گیلان هم هست. مطالعهٔ این متن از کوروش رنجبر هم برای اطلاعات بیشتر از زندگی این زن بزرگ پیشنهاد میشه.
اي دفأ یکته پۊرمايه وبمجي دأنیم کي تا شيمه ديل بخأی اۊن ٚ مئن خؤندني دره ؤ جالب ٚ چي! پس هيتؤ دنه-دنه پيش شنيم:
زأکؤنی جؤن، شمرأني اگه خبري یا لینکي یا هر چیزي دأنين که فکر کؤنين وبمجي مئن خأ اۊن-ه معرفي گۊدن مئبه سرأدين. وبمجي یک جۊر همرسؤني ايسسه تا وؤت ؤ خال (لينک) أجي همديگر-ه برسيم ؤ بال بزنيم ؤ ويشتر بۊدؤنيم ؤ بۊخؤنيم.
این بیست و ششمین برنامه از برنامه های رادیو اینترنتی (پادکست) بیس دئقه است که میتونید از اینجا دانلود کنید یا برید به این کانال تلگرامی و اونجا بشنوید یا اگه دوست دارید توی ساندکلاد بشنوید.
یادتون نره که شنونده های این برنامه فقط به کمک همرسانی و معرفی شما بیشتر خواهد شد.
توی این برنامه این موزیکها رو خواهید شنید:
نؤرزبل أمؤندره، آرش ثابت
بئه پا به پا بشیم، آرش ثابت با همخوانی دیگران (اجرای زنده در نوروزبل ۱۵۸۳، دیلمان)
کاری از دیزی گیلسپی (Dizzy Gillespie) به نام اول یا کو (Ool Ya Koo)
کاری از یوهان یوهانسون (Johann Johannsson) به نام The Lord’s Prayer.
آرش شفیعي ثابت ه کي شناسنین. ایمسالم یکته آهنگ بۊخؤنده نؤرۊزبلئبه کي این ٚ وؤت دیمهمج ٚ شئه. أگه سأب نۊده بي، اي آهنگ ٚ وؤت دیمهمج ٚ أولي تجرۊبه ایسسه ؤ نأجه دأنم هیتؤ تترج تازه استعدادؤن گيلکي ادبیات ؤ مۊزیک ٚ فضا تازه واکۊنن. شیمه نؤرۊزبلم مۊبارک بۊبۊن.
اي آهنگ ه حتما بشین تلگرام ٚ مئن اي کانال ٚ مئن جیرأکشین بشتؤیین ؤ این ٚ شعر ٚ ترجۊمه أ فارسي بۊخؤنین: @gilakimind
دکتر نیما فریدمجتهدی* دکتر سمانه نگاه**
در گردشگری جهانی، مناطق کوهستانی نقش ویژهای دارند، کوهها مکانهایی هستند که برخیاز اولین اشکال گردشگری را ارائه دادهاند. تاریخچۀ گردشگری نشان میدهد که در قرن هجدهم، رشتهکوههای آلپها از توقفگاههای تفریحی اشراف انگلیس بودهاست. ویژگیهای مرتبط با کوهستان، داراییهایی میباشند که برای توسعه گردشگری کوهستانی ارزشمند هستند. جاذبههای گردشگری کوهستانی ازجمله برف (اسکی)، تنوع مردم محلی و شیوههای سنتی فرهنگی؛ فراوانی چشمههای آب معدنی و آب گرم، بُعد مقدس بسیاری از کوهستانها و قلهها، تنوع زیستی و زمینشناسی که در تشکیلات زمینشناسی منحصربهفرد، جوامع گیاهی و گونههای جانوری شاخص تبلور دارد، و در نهایت آسایش آبوهوایی، خلاصهای عوامل موردِ توجه گردشگران هستند. آمار دقیقی از گردشگری کوهستانی در جهان در دست نیست، اما برنامه محیطزیست سازمان ملل متحد، 15 الی 20 درصد از گردشگری جهان را به مناطق کوهستانی نسبت میدهد که البته این مسئله، در مناطق مختلف جهان بسیار متفاوت است. مثلاً در کشوری مانند سوئیس، سهم این نوع گردشگری نسبتاً تمام این کشور را در برمیگیرد. در ایران نیز شرایط جغرافیایی و آبوهوایی بهگونهای بود که شاید بتوان گفت پیشاز بسیاری از مناطق جهان، استفاده از هوای مطلوب مناطق کوهستان و تفرج در آن امری معمول بودهاست. گردشگری کوهستانی در ایران به شکل عام، دو گونۀ عمده را در بر میگیرد: استفاده از خانههای دوم و تفرج. (بیشتر…)